فصلنامه مطالعات مدیریت شهری شماره ۳۶

مقدمه و هدف پژوهش: ابعاد سکونتگاه­های شهری روز به روز پیچیده­تر و به تبع آن ناپایداری در این سکونتگاه­ها بیشتر شده است. بر این منوال جامعه شهری، به ویژه در اشکال امروزی و مدرن آن، به طور دائم و گسترده در معرض انواع مختلفی از مخاطرات قرار گرفته است. بخش اعظمی از خسارات ناشی از این مخاطرات، بیش از آنکه برآمده از رویداد­های غیر منتظره باشند، نتیجه قابل پیش­بینی بر هم کنش سه نظام عمده: محیط کالبدی (دربرگیرنده مخاطرات)، ویژگی­ها اجتماعی و جمعیتی و افزون بر آن سازو کاره نظام مدیریت و برنامه ریزی است. از این رو هدف پژوهش بررسی وضعیت آسیب­پذیری محله فرحزاد و شناسایی مولفه­های موثر برآن است. محله فرحزاد به دلیل وجود اسکان غیرسمی و بافت فرسوده و قرار گیری در نزدیکی گسل زمین لزره در صورت وقوع زلزله میزان خسارات ناشی از آن دو چندان خواهد بود.
روش پژوهش: در این راستا پژوهش حاضر با بهره گیری از روش توصیفی- تحلیلی و با تدوین شاخص های جامع و به‌کارگیری مدل AHP در محیط ArcGIS به تحلیل آسیب پذیری محله فرحزاد پرداخته است. همچنین اقدام به توزیع پرسشنامه در سطح ساکنان محله شده است. با استفاده از فرمول کوکران با توجه به جمعیت محله حجم نمونه انتخاب شده است. بنابراین براساس جمعیت ۵۹۳۱ نفر ۳۵۷ نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب شده است. جهت تحلیل پرسشنامه از آزمون های پیرسون و رگرسیون استفاده شده است.
یافته‌ها: یافته‌ها نشان می‌دهد کیفیت بنا مهم­ترین عامل جهت کاهش آسیب­پذیری در برابر زلزله احتمالی است. همچنین مشخص گردید که محله فرحزاد از نظر آسیب­پذیری در وضعیت مطلوبی قرار ندارد به طوری که ۲۸ درصد دارای آسیب­پذیری بالا و ۱۳ درصد آسیب­پذیری بسیار بالا قرار دارد. در نهایت جهت تحلیل مولفه­های موثر بر کاهش آسیب­پذیری از طریق پرسشنامه مورد ارزیابی و براساس آزمون پیرسون و رگرسیون چند متغیره تحلیل شده است. نتایج حاصل از تحلیل آزمون گویای آن است که شاخص کالبدی – محیطی در وهله نخست و سپس شاخص مدیریت – نهادی عامل موثر در کاهش آسیب­پذیری محسوب می­شوند.
نتیجه گیری: وجود ضعف­های اساسی در در ساختار کالبدی محله به ویژه شبکه معابر آن سبب آسیب­پذیر بالای محله در مواقع بحران شده است. همچنین از لحاظ مدیریت ـ نهادی نیز این محله دارای چالش­های زیادی است. لزوم توجه به عامل پیشگری از وقوع بحران به عوامل مدیریتی مربوط می­شود به طوری که اجرای مانورهای آموزشی و نظارت بر ساخت و ساز و … می­تواند از میزان آسیب­پذیری محله به شکل جدی بکاهد.