تأليفاتمجلاتمقالاتنشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری
نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره ۷
نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره 7 پاییز 1394
فهرست مقالات در نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره ۷
۱- کنش ارتباطی زمینه ساز تحقق مشارکت شهروندان در فرایند توسعۀ شهری (مطالعۀ موردی: شهر گرگان) | مصطفی ایستگلدی؛ محمد اجزاء شکوهی؛ محمدرحیم رهنما؛ جعفر میرکتولی
۲- تحلیلی بر پراکنش جمعیت و توزیع خدمات شهری بر پایۀ عدالت فضایی (مطالعۀ موردی: شهر اردبیل) | جمیله توکلی نیا؛ آرمان مسلمی؛ ابراهیم فیروزی؛ سارا بندانی
۳- توسعۀ گردشگری در شهرهای ساحلی و امنیت اجتماعی (مطالعۀ موردی: شهر تنکابن) | مهدی رمضان‌زاده لسبوئی؛ سعیدرضا اکبریان رونیزی؛ حدیثه رمضانی فر؛ زهرا حیدری
۴- تحلیل وضعیت نورپردازی و ارزیابی ایمنی فضاهای شهری با استفاده از راهبردهای CPTED و مدل ارزیابی Safety Audit (مطالعۀ موردی: پارک ملت شهر زنجان) | سمیه محمدی حمیدی؛ محسن کلانتری؛ محمد ویسیان
۵- شبیه سازی تغییرات آتی کاربری زمین بر اساس الگوی بهینۀ اکولوژیک در مجموعۀ شهری مشهد | هاشم داداش پور؛ نریمان جهانزاد
۶- تحلیل تناسب کاربری اراضی برای توسعه شهر تبریز با استفاده از مدل AHP-OWA | میرنجف موسوی؛ رسول یزدانی چهاربرج
۷- بررسی و بازخود محیط طبیعی در توسعه فیزیکی- کالبدی شهر گله دار | اکبر کیانی؛ فرضعلی سالاری سردری؛ مهدی نوری
مقاله ۱ نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره ۷
کنش ارتباطی زمینه ساز تحقق مشارکت شهروندان در فرایند توسعۀ شهری (مطالعۀ موردی: شهر گرگان) | مصطفی ایستگلدی؛ محمد اجزاء شکوهی؛ محمدرحیم رهنما؛ جعفر میرکتولی
امروزه تغییر رویکرد به مقولۀ توسعه باعث شده است که مقولات انسانی نظیر مشارکت به عنوان عامل اصلی برای دستیابی به توسعۀ شهرها مطرح گردد. این تحولات ادبیات برنامه‌ریزی شهری در کشورهای در حال توسعه (از جمله ایران) را دچار تحول کرده است، به‌طوری که بیشتر کارشناسان در این کشورها بر لزوم مشارکت در راستای تحقق توسعۀ شهری تأکید دارند. با وجود این تأکید و حتی تغییر ساختار مدیریت شهری در ایران (تشکیل شوراهای شهر)، هنوز عدم تحقق مشارکت به عنوان یکی از موانع مهم دستیابی به توسعه مطرح است. تحقیق حاضر نیز به دنبال بررسی این موضوع در شهر گرگان است. تحقیق در سه مرحلۀ توصیف، تبیین و تحلیل به انجام می‌رسد. نتایج تحقیق در مرحلۀ توصیف نشان می‌دهد که در فضای موجود شهر گرگان، شهروندان به‌طور بالقوه تمایل زیادی برای مشارکت دارند، منتها این ذهنیت در عرصۀ عمل به فعلیت نمی‌رسد و میزان مشارکت نهادی این افراد پایین است. همچنین آنها آشنایی چندانی با مفهوم شورای شهر به عنوان تجلی جامعۀ مدنی و فلسفۀ پیدایش آن ندارند و بیشتر مراجعات آنها به شورای شهر نشان‌دهندۀ این ناآگاهی است. نتایج تحقیق در مرحلۀ تبیین بر طبق نظریۀ کنش ارتباطی یورگن هابرماس نیز نشان می‌دهد که آراسته نبودن فضای شهر گرگان با اصول مورد نظر نظریۀ کنش ارتباطی سبب فاصلۀ ارکان اصلی شهر (شهروندان، شورای شهر به عنوان عالی‌ترین نمود جامعۀ مدنی و شهرداری به عنوان مهم‌ترین نهاد اداره‌کنندۀ شهر) از یکدیگر شده است. فضایی که مشخصۀ اصلی آن ضعف اعتماد است.
مقاله ۲ نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره ۷
تحلیلی بر پراکنش جمعیت و توزیع خدمات شهری بر پایۀ عدالت فضایی (مطالعۀ موردی: شهر اردبیل) | جمیله توکلی نیا؛ آرمان مسلمی؛ ابراهیم فیروزی؛ سارا بندانی
میزان و چگونگی توزیع خدمات شهری نقش مؤثری در جابه‌جایی فضایی جمعیت و تغییرات جمعیتی در مناطق شهری دارد. از آنجا که یکی از معیارهای توسعۀ پایدار شهری توجه به توزیع متوازن جمعیت است، توزیع خدمات شهری می‌تواند موجب عدالت فضایی گردد. هدف از این پژوهش، ارزیابی میزان هماهنگی در پراکندگی جمعیت و توزیع خدمات در نواحی شهر اردبیل است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و در آن از ضریب آنتروپی برای بررسی میزان تعادل در توزیع جمعیت و از ضریب پراکندگی و مدل ویکور برای بررسی میزان تعادل در توزیع خدمات شهری در نواحی شهر اردبیل استفاده شده است. جامعۀ آماری تحقیق، نواحی چهل‌وچهارگانة شهر اردبیل است که با توجه به هفده شاخص خدمات شهری ارزیابی شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که ناحیه‌های ۶ و ۷ منطقۀ ۲ با بیشترین امتیاز (بسیار برخوردار) و ناحیۀ ۷ منطقۀ ۴ با کمترین امتیاز (بسیار محروم) به‌ترتیب در سطح اول و آخر قرار گرفته‌اند. همچنین بر اساس یافته‌های پژوهش، خدمات در برخی شاخص‌ها مانند فرهنگی، مهدکودک، آتش‌نشانی و… به‌صورت متعادل در نواحی شهر توزیع نشده است. همچنین بر اساس ضریب همبستگی پیرسون، بین تراکم جمعیت و توزیع خدمات (۱۶۱/۰) رابطۀ معناداری وجود ندارد
مقاله ۳ نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره ۷
توسعۀ گردشگری در شهرهای ساحلی و امنیت اجتماعی (مطالعۀ موردی: شهر تنکابن) | مهدی رمضان‌زاده لسبوئی؛ سعیدرضا اکبریان رونیزی؛ حدیثه رمضانی فر؛ زهرا حیدری
گردشگری ساحلی از جمله گونه‌های گردشگری است که رواج آن پیامدهای مثبت و منفی فراوانی برای جامعۀ میزبان دارد. از پیامدهای منفی توسعۀ این‌گونه گردشگری می‌توان به برهم خوردن نظم عمومی و به دنبال آن اختلال در امنیت اجتماعی جامعۀ محلی اشاره کرد. بر همین اساس، هدف پژوهش حاضر بررسی وضعیت توسعۀ گردشگری در شهر ساحلی تنکابن و تأثیر آن بر امنیت جامعه است. تحقیق از لحاظ هدف کاربردی و روش اجرای آن توصیفی تحلیلی است. برای جمع‌آوری اطلاعات مورد نیاز از دو روش اسنادی و میدانی استفاده شده که روش میدانی مبتنی بر استفاده از ابزار پرسش‌نامه است. جامعۀ آماری تحقیق شهر تنکابن با حجم نمونه ۳۶۰ نفر بوده که به روش نمونه‌گیری ساده انجام گرفته است. همچنین به منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها، از روش‌های آماری (توصیفی و استنباطی) استفاده شده است. با توجه به نوع سؤالات تحقیق و ماهیت داده‌ها از آزمون‌های T تک‌نمونه‌ای، ضریب همبستگی پیرسون و نیز برای میزان اثرگذاری گردشگری بر امنیت اجتماعی از رگرسیون خطی ساده استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که توسعۀ گردشگری در شهر تنکابن در وضعیت مطلوبی قرار داشته و جامعۀ میزبان از آیندۀ گردشگری حمایت شایان توجهی دارند. همچنین نتایج دیگر نشان‌دهندۀ آن است که توسعۀ گردشگری در شهر تنکابن تأثیر منفی بر امنیت جامعه گذاشته و باعث کاهش امنیت اجتماعی شهر شده است.
مقاله ۴ نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره ۷
تحلیل وضعیت نورپردازی و ارزیابی ایمنی فضاهای شهری با استفاده از راهبردهای CPTED و مدل ارزیابی Safety Audit (مطالعۀ موردی: پارک ملت شهر زنجان) | سمیه محمدی حمیدی؛ محسن کلانتری؛ محمد ویسیان
احساس آسایش و ایمنی از جمله مسائل مهمی است که سبب پایداری شهرها می‌شود و وقوع بزهکاری از مهم‌ترین عوامل کاهش‌دهندۀ سطح ایمنی جامعه است. با توجه به هزینه‌بر بودن و ناکارآمدی دیگر روش‌های مقابله با بزهکاری، به‌کارگیری راهبردهای پیشگیری جرم از طریق طراحی محیط‌های شهری و مطالعه و بررسی اصول این رویکرد بیش از پیش ضرورت پیدا می‌کند. از جمله راهبردهای ایمن‌سازی محیط‌های شهری اصلاح روش‌های نورپردازی فضاهای شهری است. بر این اساس، در پژوهش حاضر وضع نورپردازی و سطح ایمنی محدودۀ پارک ملت شهر زنجان با تأکید بر اصول سپتد (cpted) و روش ارزیابی ایمنی (safety audit) مطالعه شده است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است و داده‌های تحت مطالعه به روش اسنادی و مشاهدات میدانی گردآوری شده است. به‌منظور سنجش سطح ایمنی پارک تحت مطالعه از روش ارزیابی ایمنی (safety audit) و سیستم اطلاعات جغرافیایی برای تجزیه و تحلیل اطلاعات و تهیۀ نقشه‌های پهنه‌بندی سطح ایمنی محدودۀ تحت مطالعه استفاده شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که وضعیت نورپردازی بخش‌های زیادی از پارک ضعیف است و همین امر سبب کاهش ایمنی این پارک شده است. افزون بر این، ارزیابی‌های انجام‌گرفته در زمینۀ میزان روشنایی و تجهیزات موجود بیانگر طراحی نادرست سامانۀ نورپردازی پارک و ناکارایی آن است که مغایر با اصول و راهبردهای طراحی محیطی پیشگیری از جرم (سپتد) است.
مقاله ۵ نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره ۷
شبیه سازی تغییرات آتی کاربری زمین بر اساس الگوی بهینۀ اکولوژیک در مجموعۀ شهری مشهد | هاشم داداش پور؛ نریمان جهانزاد
در چند دهۀ اخیر برنامه‌ریزان با مسئلۀ جدیدی به نام پراکنده‌رویی مواجه شده‌اند. برای مقابله با این مشکل راه‌حل‌های گوناگونی ارائه شده است. یکی از اصلی‌ترین راه‌ها، اتخاذ رویکردی اکولوژیک در کاربری زمین و استفادۀ درست از منابع طبیعی است. منطقۀ کلان‌شهری مشهد از بی‌تعادلی فضایی، پراکنده‌رویی و تمرکز شدید در مرکز مجموعه و کریدور مشهد- چناران رنج میبرد که این امر به نوبۀ خود موجد پدیدار شدن نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی در منطقه شده است. به همین خاطر، ضروری است که به اشکال دیگر توسعۀ فضایی در این منطقه توجه شود. در این تحقیق با ابتنا بر همین رویکرد، تلاش می‌شود ابتدا الگوی بهینه‌ای برای نحوۀ استفاده از اراضی بر مبنای رویکرد اکولوژیک ترسیم شود. سپس با استفاده از این الگو و با مدل سلولی خودکار (CA) و شبکۀ عصبی مصنوعی (ANN) سه سناریوی ۱. توسعۀ اکولوژیک رادیکال، ۲. توسعۀ اکولوژیک معتدل و ۳. تداوم توسعۀ وضع موجود برای سال ۱۴۰۵ ترسیم می‌گردد. نتایج تحقیق نشان داد که مجموعۀ شهری مشهد ظرفیت چندانی برای توسعه ندارد و در مجموع قریب به ۶۳۰ کیلومتر مربع از اراضی آن به لحاظ اکولوژیک قابلیت توسعه دارد. در سناریوی اول، ضمن حفظ بخش زیادی از اراضی سبز، مساحت توسعۀ شبیه‌سازی‌شده برای سال ۱۴۰۵، ۶۵۹ کیلومترمربع محاسبه شد. در سناریوی دوم، مساحت ۷۳۵ کیلومترمربع به زیر توسعه خواهد رفت و در نهایت، سناریوی سوم که بر اساس تداوم رشد وضع موجود شبیه‌سازی شد، منجر به شکل گرفتن ۷۷۵ کیلومترمربع اراضی توسعه‌یافته و نابودی ۲۱۰ کیلومترمربع اراضی کشاورزی خواهد شد. تداوم رشد وضع موجود آثار و پیامدهای جبران‌ناپذیری در منطقه خواهد داشت. از این حیث ضرورت دارد سیستم برنامه‌ریزی به جد نسبت به نحوۀ کنترل توسعۀ شهری در مجموعۀ شهری توجه کند.
مقاله ۶ نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره ۷
تحلیل تناسب کاربری اراضی برای توسعه شهر تبریز با استفاده از مدل AHP-OWA | میرنجف موسوی؛ رسول یزدانی چهاربرج
تحلیل تناسب زمین برای توسعۀ شهری عمل بسیار مهمی است که برنامه‌ریزان و مدیران شهری با هدف تعیین مناسب‌ترین الگوی فضایی برای توسعۀ شهری به‌کار می‌گیرند. گسترش کالبدی شهر تبریز طی دهه‌های اخیر در نواحی نامناسب توسعه، مثل شیب‌های تند، مجاورت با گسل، مجاورت با صنایع بزرگ، یا در اراضی باغی و زراعی مرغوب اطراف شهرها صورت گرفته است. بنابراین در راستای کاهش آثار منفی گسترش نامناسب توسعۀ شهری و دستیابی به اصول توسعۀ پایدار شهری، اتخاذ تدابیری برای تعیین نواحی مناسب برای توسعۀ آتی شهری که معیارهای زیست‌محیطی و اقتصادی را لحاظ کند، ضروری است. یکی از روش‌ها استفاده از روش‌های ارزیابی‌های چندمعیاره AHP-OWA است. در این تحقیق پس از مطالعۀ معیارهای مؤثر در فرایند توسعۀ شهری، سه نقشۀ محدودیت (اراضی ساخته‌شده، صنعتی و ۵۰ متری سطوح آبی) و ۱۲ نقشۀ فاکتور (ارتفاع، شیب، جهت شیب، فاصله از جاده، فاصله از شهر، فاصله از صنایع، فاصله از اراضی زراعی و باغی، فاصله از اراضی بایر، فاصله از سطوح آبی، قابلیت‌های کاربری زمین و فاصله از گسل) و وزن‌دهی به آنها به روش AHP تعیین شده است. سپس، اوزان ترتیبی OWA برای کنترل سطح جبران‌پذیری و ریسک‌پذیری تعیین می‌شود. نتایج نشان‌دهندۀ تعیین نواحی برای توسعۀ شهر در محدودۀ بین صفر تا ۲۵۵ است.
مقاله ۷ نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره ۷
بررسی و بازخود محیط طبیعی در توسعه فیزیکی- کالبدی شهر گله دار | اکبر کیانی؛ فرضعلی سالاری سردری؛ مهدی نوری
محل استقرار هر سکونتگاه انسانی تحت تأثیر عوامل محیطی به‌ویژه توپوگرافی و مورفولوژی زمین است که سکونتگاه بر مبنای آن محیط و وضعیت شکل گرفته و باعث مکان‌گزینی کاربری اراضی شهری با مورفولوژی خاص شده است. شناخت وضع موجود و مشکلات فعلی شهر و پیش‌بینی تغییرات آتی آن در گرو شناخت این عوامل، نیروها و مکانیزم عمل آنها است. پژوهش حاضر با هدف بررسی محیط طبیعی رودخانه‌های موقت شهری (هیدروژئومورفولوژی) و فرایندهای آن در توسعۀ فیزیکی- کالبدی شهر گله‌دار انجام گرفته است. این بررسی در راستای بهبود و سامان‌دهی فضایی، کالبدی و ساختاری شهر، با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی مبتنی بر مطالعات تاریخی، کتابخانه‌ای- اسنادی و بازدیدهای مکرر میدانی در توسعۀ پایدار شهر و رفع تنگناهای توسعۀ شهر صورت گرفته است. یافته‌های پژوهش با اعمال نگرش سیستمی (محیط مصنوع، هیدرولوژی، ژئومورفولوژی شهر) به‌صورت کمی و با در نظر گرفتن انطباق بین شبکۀ مسیل و حوضۀ آبخیز مصنوعی درون‌شهری با خطوط شبکۀ ارتباطی قدیمی درون شهر (خیابان‌ها و کوچه‌ها) که معابر اصلی و فرعی شهر هم جهت با شیب عمومی آب‌های سطحی به طرف شمال شهر گله‌دار (شیب از جنوب به سمت شمال کاهش می‌یابد) است و موجب «نظمی هدفمند در کالبد و ساختار و بافت شهر در ارتباط با محیط طبیعی» شده است. بر این اساس، با توجه به هسته‌های مختلف شهر در دوره‌های زمانی و انفصال هسته‌ها و همچنین دینامیک توسعۀ فیزیکی شهر گله‌دار، آرایش فضایی محلات (توسعۀ پراکنده) و توسعۀ کالبدی شهر بیانگر تأثیر مستقیم رودخانه‌های موقت شهری در شکل‌گیری، توسعه و ساختار فضایی شهر گله‌دار است. عملکرد متقابل عناصر دو زیرسیستم حوزۀ طبیعی و زیرسیستم انسانی محدودۀ شهر در گذشته همراه با تعادل در زیرسیستم‌‌ها و پویایی هیدروژئومورفولوژی شهر در گذشته و کنترل آن بوده است. ولی در وضعیت فعلی، با توسعۀ شتابان فضای شهری در بستر دو عامل طبیعی ژئومورفولوژی و هیدرولوژی (اقلیم) سیستم به سمت بی‌تعادلی پیش می‌رود.
