نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره ۱

 

 

 

 

 

 

 

 

رشد فزایندۀ ابعاد شهرنشینی و پیچیدگی ماهیت مسائل شهری موجب شده که تأکید و توجه مدیران و برنامه‌ریزان بیش از هر زمان دیگر به سطوح پایین‌تر و ابعاد ملموس زندگی شهروندان معطوف گردد. از‌این‌رو، امروزه مشارکت مردم در فرایند مدیریت شهری به‌شدت در مرکز توجه قرار گرفته است. در این راستا، پژوهش حاضر درصدد است با روشی توصیفی- تحلیلی و بر مبنای مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی به ارزیابی و رتبه‌بندی عوامل مؤثر بر مشارکت شهروندان در فرایند مدیریت شهری منطقۀ دو شهرداری تبریز بپردازد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که عوامل متعددی بر مشارکت شهروندان در فرایند مدیریت شهری تأثیرگذارند. در این تحقیق ۳۷ مورد در قالب پنج عامل فردی، روحی- روانی، اجتماعی، اقتصادی و مدیریتی دسته‌بندی شده‌اند. ارزیابی‌های به‌عمل‌آمده نشان می‌دهد که در بین عوامل فردی بیشترین تأثیرگذاری مربوط به داشتن اوقات فراغت است. در بین عوامل روحی- روانی تأثیرگذارترین عامل میزان استرس و فشارهای روحی و روانی است. در بین عوامل اجتماعی، تعلق مکانی، در بین عوامل اقتصادی سودمند بودن فعالیت مشارکتی و در بین عوامل مدیریتی، اعتماد نهادی تأثیرگذارترین موارد است. رتبه‌بندی نهایی عوامل نشان می‌دهد که بیشترین تأثیرگذاری مربوط به عوامل اجتماعی است و عوامل اقتصادی، روحی- روانی، مدیریتی و فردی در رتبه‌های بعدی جای می‌گیرند.

 

دریافت کامل مقاله

در این مقاله پویایی فضایی – زمانی نظام شهری ایران در دورۀ زمانی ۹۰-۱۳۳۵ بررسی می‌شود. نمونۀ تحت مطالعه شهرهای دارای جمعیت بالاتر از ۱۰۰ هزار نفر در سال ۱۳۹۰ است. شاخص تحرک رتبه برای سنجش تغییر رتبۀ شهرها در سلسله‌مراتب شهری ایران استفاده شد. از تکنیک‌های پیشرفتۀ تحلیل فضایی شامل شاخص و نمودار پراکندگی موران برای بررسی الگوها و تفاوت‌های منطقه‌ای و تغییر رتبۀ شهرها در سلسله‌مراتب شهری ایران استفاده شد. نتایج مطالعه، تغییرات شدید فضایی – زمانی و شکل‌گیری وضعیت مرکز – پیرامون را در نظام شهری درحال ‌تغییر ایران نشان می‌دهد. به‌طور کلی، در دورۀ ۵۵ سالۀ ۹۰-۱۳۳۵ شاهد شکل‌گیری وضعیت مرکز– پیرامون در سلسله‌مراتب شهری ایران بوده‌ایم که در آن کلان‌شهر تهران و شهرهای پیرامون آن خوشه‌ای از شهرهای با مثبت را شکل داده‌اند. درحالی‌که دیگر شهرهای کشور همواره و به‌تناوب دارای ارزش شاخص تحرک رتبۀ منفی و به عبارت ساده‌تر، نزول در سلسله‌مراتب شهری ایران بوده‌اند. علاوه‌بر این، نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که جابه‌جایی فضایی- زمانی برتری شهری در ایران به‌شدت در ارتباط با فاکتورهای سیاسی و اقتصادی است.

 

 

این مقاله ضمن طرح مسئلۀ جایگاه تهران در شبکۀ شهری جهانی، مدل «جی. اِن. سی» را معرفی می‌کند. سپس، پیوند شبکه‌ای کلان‌شهر تهران را با استفاده از این مدل تعیین می‌کند. در این‌ راستا، از داده‌های آماری و شاخص حضور ۱۰۰ شرکت جهانی در ۳۱۵ شهر استفاده شده است. هدف مقاله، معرفی مدل «جی. ان. سی» و تعیین رتبه و میزان پیوند شبکه‌ای تهران در شبکۀ شهری جهانی و شبکۀ شهری خاورمیانه و به‌ویژه کشورهای اسلامی پیرامون ایران است. مهم‌ترین یافته‌های این پژوهش عبارت‌اند از: ۱. تهران از نظر پیوند شبکه‌ای با سهم ۰۰۱۹/۰ از کل پیوند و عدد ۱۲۲/۰ از پیوند شبکه‌ای (عدد ۱ مؤید پیوند کامل)، رتبۀ‌ ۲۰۳ را در میان ۳۱۵ شهر منتخب برای مطالعه در جهان دارد. این رتبه تهران را از ردۀ «شهرهای جهانی» خارج کرده است. ۲. تهران با کسب رتبۀ ۱۵ در بین ۲۲ شهر منتخب خاورمیانه و حوزۀ کشورهای اسلامی پیرامون ایران، فاصلۀ عمیقی با شهرهای استانبول (رتبۀ ۱) و دوبی (رتبۀ ۲) دارد. ۳. با وجود کلان‌شهر بودن و جایگاه نخست‌شهریِ تهران در شبکۀ شهری ایران، این شهر تا سال ۲۰۱۰ در ردۀ شهرهای جهانی قرار نگرفته است و این مسئله صحت نتایج برخی از پژوهش‌های پیشین را تأیید می‌کند. نتیجه اینکه، تهران رتبۀ ضعیفی در شبکۀ شهری جهانی داشته است. همچنین، پیوند ضعیفی با شبکۀ‌ شهرهای جهانی دارد.

نظام حقوقی شهر زمانی می‌تواند کارآمد باشد که شهروندان از حقوق شهروندی و قوانین شهری آگاهی داشته باشند. زیرا این آگاهی موجب می‌شود مشارکت شهروندان در کارهای شهری از پایداری، استمرار و مسئولیت‌پذیری بیشتری برخوردار شود و زمینۀ انجام هر چه بهتر مدیریت امور شهری و کاهش معضلات آن را ایجاد گردد و مدیریت شهری در دستیابی به شهری پایدار و مطلوب یاری گردد. در همین راستا، پژوهش حاضر با هدف سنجش میزان آگاهی عمومی شهروندان پیرانشهر از حقوق شهروندی و قوانین شهری و با تحلیل محتوایی گزیده‌ای از قوانین و مقررات، با استفاده از مطالعات میدانی به سنجش میزان آگاهی شهروندان این شهر پرداخته است. روش پژوهش حاضر توصیفی- تحلیلی است و روش جمع‌آوری داده‌ها نیز متکی بر اسناد کتابخانه‌ای و برداشت‌های میدانی با استفاده از پرسش‌نامه بوده است و در تحلیل پرسش‌نامه‌ها از نرم‌افزار Spss بهره گرفته شده است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن‌ است که میزان آگاهی جامعۀ آماری پیرانشهر در زمینۀ حقوق شهروندی و قوانین شهری در سطح پایینی است و شاخص مذکور (آگاهی) با شغل افراد ارتباط معناداری دارد، اما تحصیلات دانشگاهی افراد بر این شاخص تأثیر خاصی نداشته است. مجموعۀ این عوامل نشانگر آن است که بیشتر افراد آگاه به‌صورت تجربی و در جریان درگیری‌های حقوقی با بخش‌های مختلف شهرداری، یا در اثر فعالیت در مشاغل مرتبط با امور شهری، آگاهی لازم را به‌دست آورده‌اند.

 

مطالعۀ حاضر به ارزیابی آثار سه مادۀ آسفالت، بتن سیمانی و آجر توپر در کف‌سازی سطوح معابر شهری بر شرایط میکرو اقلیم فضاهای فعالیت به‌ویژه دمای محیطی حاکم بر آنها اختصاص دارد. هدف بهبود شرایط آسایش حرارتی و کاهش شدت جزیرۀ گرمایی در ملاحظات منطقه‌ای است. تحقیق روی سایت سهیل واقع در شهر تهران با سنجش آثار مواد به‌کارگرفته‌شده در پوشش معابر آن از روش شبیه‌سازی در مدل سه‌بعدی ENVI_met^® و در تیرماه انجام گرفته است. نتایج مدل‌سازی و شبیه‌سازی مؤلفه‌های دمایی ناشی از تغییر نوع پوشش شبکۀ معابر در پارامترهای دمای پتانسیل و دمای تابشی در فضای سایت مقایسه شد. این مقایسه نشان داد که استفاده از آجر به عنوان کف‌پوش سرد سنتی در پوشش معابر شهری به‌ویژه در اقالیم خشک ایران در مقایسه با پوشش‌های مدرن و پرکاربردی مانند آسفالت و بتن سیمانی کمک چشمگیری به کاهش اوج دمای محیط در طول روز تا بیش ازс^◦۵/۱ و کاهش دمای سطحی معابر تا с^◦۱۰ می‌کند. درحالی‌که شرایط آسایش در حد قابل ملاحظه‌ای در بافت شبکۀ معابر آجری نسبت به دو سطح دیگر بهبود یافته است. همچنین آنالیز اختلاف دمای روزانه و شیب تغییرات در مقایسه با سه ماده نشان داد که اوج اختلاف دما بین آنها در ساعات ۱۰صبح تا ۱۷ بعدازظهر رخ می‌دهد و پس از ساعت ۱۸ مقدار شیب تغییرات برای تمام پوشش‌ها اندک و دارای ارزش یکسانی است. به‌طور کلی نتایج نشان داد که استفاده از کف‌پوش‌های سرد سنتی مانند آجر توپر بر شبکۀ معابر و سایت‌های پیاده آثار قابل ملاحظه‌ای بر بهبود شرایط آسایش حرارتی در فضاهای باز شهری در مقابل مواد متداول امروزی خواهد داشت. این نتایج لزوم کاربرد رویکرد علمی بر جزئیات سبک و الگوی شهرسازی و معماری سنتی ایران را دوچندان می‌کند.