تأليفاتمجلاتمقالاتنشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری
نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره ۵
نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره 5 بهار 1394
فهرست مقالات در نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره ۵
۱- تحلیل زمانی – مکانی جزیرۀ حرارتی شهر مشهد با توجه به گسترش شهر و تغییرات کاربری – پوشش زمین | سید کاظم علوی پناه؛ سیروس هاشمی دره بادامی؛ علی کاظم زاده
۲- تحلیل آماری ابعاد توسعۀ پایدار شهری در شهر ارومیه | عامر نیک پور؛ هادی علیزاده؛ مهناز حسینی سیاه گلی
۳- بررسی تأثیر ظرفیت مکانی بر دلبستگی به مکان از منظر گروه نوجوان در شهر تهران | زهرا خدائی؛ مجتبی رفیعیان؛ هاشم داداش پور؛ علی اکبر تقوایی
۴- پیش‌بینی فضاهای آسیب‌پذیر شهر مشهد هنگام وقوع زلزله | یونس غلامی؛ سلمان حیاتی؛ محمد قنبری؛ آسیه اسماعیلی
۵- ارزیابی هویت محله‌ای در شهر جهرم | محمدحسین سرایی؛ مجتبی روستا؛ امیر اشنویی
۶- اثرات گسترش فضای سبز بر الگوی جزیرۀ گرمایی شهری (مطالعۀ موردی: بوستان ولایت) | مجتبی مهدیان ماهفروزی؛ علی اکبر شمسی پور؛ قاسم عزیزی
۷- تحلیل مدیریت مشارکتی محلات با تأکید بر نقش سرمایۀ اجتماعی (مطالعۀ موردی: ناحیۀ ۱، منطقۀ ۱۵ شهرداری تهران) | مجید تلخاب؛ علی سلطانی؛ محسن خمسه؛ محمد حسین‌پور
مقاله ۱ نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره ۵
تحلیل زمانی – مکانی جزیرۀ حرارتی شهر مشهد با توجه به گسترش شهر و تغییرات کاربری – پوشش زمین | سید کاظم علوی پناه؛ سیروس هاشمی دره بادامی؛ علی کاظم زاده
افزایش دمای سطح زمین و شکل‌گیری جزایر حرارتی در کلان‌شهرها به یکی از معضلات زیست‌محیطی تبدیل شده است که در نتیجۀ گسترش برنامه‌ریزی‌نشده این شهرها پدید آمده است. امروزه استفاده از تصاویر ماهواره‌ای در مطالعات محیط زیست شهری به دلیل فراهم آوردن دید یکپارچه و کاهش هزینه و زمان انجام مطالعات، رشد فزاینده‌ای داشته است. هدف از این مطالعه بررسی تغییرات دمایی و گسترش جزیرۀ حرارتی در شهر مشهد به دنبال گسترش این شهر در دهه‌های اخیر است. در این تحقیق با استفاده از تصاویر چندزمانۀ لندست (TM 1987، ETM+ 2000 و OLI/TIRS 2014) و روش حد آستانه NDVI و قانون پلانک برای تصاویر TM و ETM+ و الگوریتم دو پنجره برای تصاویر OLI/TIRS، دمای سطح زمین استخراج شد. سپس دمای سطح زمین نرمال گردید و رابطۀ آن با کسر پوشش گیاهی و تغییرات کاربری – پوشش زمین بررسی شد. نتایج نشان داد که حدود ۲۵۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی و فضای سبز به کاربری ساخته‌شده تبدیل شده که تقریباً برابر با افزایش مساحت طبقۀ دمایی بسیار گرم بوده است. این موضوع نشان می‌دهد که کاهش پوشش گیاهی، مهم‌ترین عامل در گسترش جزایر حرارتی شهر مشهد بوده است. بررسی تعییرات دمای سطح زمین و جزیرۀ حرارتی نشان داد با از بین رفتن پوشش گیاهی داخل و اطراف شهر طبقۀ دمایی بسیار خنک (۲۹- ۲۵ درجۀ سانتیگراد)، جای خود را به طبقۀ دمایی متوسط (۳۷ – ۳۳ درجه) داده است.
مقاله ۲ نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره ۵
تحلیل آماری ابعاد توسعۀ پایدار شهری در شهر ارومیه | عامر نیک پور؛ هادی علیزاده؛ مهناز حسینی سیاه گلی
متناسب با افزایش روزافزون چالش‌های شهری در حوزه‌های مختلف، داشتن نگاهی راهبردی و جامع برای سمت و سو دادن به این ابعاد چالش‌زا و آسیب‌پذیر در شهرها، با رویکرد پایداری در فرایند توسعۀ شهرها محقق خواهد شد. نگاهی به رویکردهای آینده‌نگرانه و متعالی در جهت بینش متوازن و عدالت‌محور به مفهوم توسعه سرلوحۀ سیاست‌های مدیریت و برنامه‌ریزی شهری قرار گرفته است. در این راستا و متناسب با ضرورت یادشده، پژوهش حاضر با روش‌شناسی «توصیفی – تحلیلی» و با هدف ارزیابی ابعاد توسعۀ پایدار شهری در شهر ارومیه به انجام رسیده است. برای تحقق هدف پژوهش الگوهای توسعۀ پایدار شهری در ۷ عنوان اقتصاد شهری پایدار، جامعۀ شهری پایدار، مسکن شهری پایدار، محیط زیست شهری پایدار، دسترسی شهری پایدار، زندگی شهری پایدار و مردم‌سالاری شهری پایدار با ۳۵ متغیر انتخاب و دسته‌بندی شده‌اند. برای دستیابی به داده‌های مورد نیاز پژوهش به روش پیمایشی – اسنادی و با استفاده از پرسش‌نامه از نظرهای شهروندان ارومیه بهره گرفته شده است. جامعۀ آماری پژوهش ۳۲۲ نفر از شهروندان ارومیه است که با استفاده از روش نمونه‌گیری خوشه‌ای چند‌مرحله‌ای و تصادفی ساده انتخاب شده‌اند.
مقاله ۳ نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره ۵
بررسی تأثیر ظرفیت مکانی بر دلبستگی به مکان از منظر گروه نوجوان در شهر تهران | زهرا خدائی؛ مجتبی رفیعیان؛ هاشم داداش پور؛ علی اکبر تقوایی
این مقاله به بررسی تأثیر ظرفیت مکانی بر دلبستگی به مکان در منتخبی از محلات شهر تهران اختصاص دارد. روش این مطالعه از نوع توصیفی- تحلیلی بوده است و داده‌های مورد نیاز با استفاده از توزیع ۴۷۵ پرسش‌نامه و مطالعات میدانی و نیز مصاحبه‌های حضوری با نوجوانان در ردۀ سنی ۱۲ تا ۱۶ سال از محلات الهیه، نارمک، هاشمی و یافت‌آباد که به روش طبقه‌ای سیستماتیک انتخاب شده بودند، به‌دست آمد. هدف کلی پژوهش حاضر، تعیین روابط علی میان مؤلفه‌های ظرفیت‌های مکانی بر شاخص دلبستگی به مکان و تبیین معناداری یا عدم معناداری آنها در محلات منتخب است. بدین منظور از آزمون پارامتریکF و نیز آزمون Tukey استفاده شد. در تمام متغیرهایِ شاخص ظرفیت مکانی بین محله‌های تحت بررسی تفاوت معنادار وجود داشت. نتایج آزمون Tukey نشان می‌دهد محلۀ هاشمی کمترین میزان ظرفیت مکانی را در بین محله‌ها دارا است و بیشترین ظرفیت مکانی متعلق به محلۀ الهیه است. برای سنجش رابطۀ دو متغیر، ضریب همبستگی پیرسون به‌کار گرفته شد و برای بررسی تأثیر مؤلفه‌های متغیر مستقل (ظرفیت مکانی) بر متغیر وابسته (دلبستگی به محله) از تحلیل رگرسیون چندگانه به روش Stepwise استفاده شد. نتایج تحلیل رگرسیون نشان می‌دهد بین سه مؤلفۀ ظرفیت مکانی (ادراک محیط، امکانات محله و ویژگی‌های زیست‌محیطی) که در معادلۀ رگرسیون باقی مانده‌اند، با متغیر دلبستگی به محله همبستگی چندگانۀ قوی برقرار است. در مجموع سه مؤلفۀ ظرفیت مکانی حدود ۳۷ درصد از واریانس متغیر دلبستگی به محله را تبیین می‌کنند که با توجه به توزیع F، همۀ ضرایب همبستگی و ضرایب تبیین معنادار بوده و قابل تعمیم به جامعۀ آماری کل است.
مقاله ۴ نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره ۵
پیش‌بینی فضاهای آسیب‌پذیر شهر مشهد هنگام وقوع زلزله | یونس غلامی؛ سلمان حیاتی؛ محمد قنبری؛ آسیه اسماعیلی
ایران جزو ده کشور دارای مخاطرات طبیعی و ششمین کشور زلزله‌خیز دنیا است. زلزله به دلایل متعدد از جمله نوع مکان‌گزینی، توسعۀ فیزیکی نامناسب و رعایت نکردن استانداردهای لازم مسبب بیشترین تلفات انسانی در کشور ماست. شهر مشهد نیز نه‌تنها از این قاعده مستثنا نیست، بلکه با توجه به تراکم سازه‌ای، جمعیت متراکم، رعایت نکردن استانداردها، توسعۀ فیزیکی نامناسب و… با خطر جدی‌تری روبروست. هدف این پژوهش که با روش توصیفی – تحلیلی و ۱۰ معیار با استفاده از مدل فازی در GIS انجام گرفته، پیش‌بینی فضاهای آسیب‌پذیر شهر مشهد در هنگام وقوع زلزلۀ احتمالی است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که ۵۱ درصد از کل سطح شهر، ۶۳ درصد از محدودۀ بافت فرسوده، ۵۵ درصد از محدودۀ با تراکم بیش از ۱۲۰ نفر، ۸۱ درصد از کاربری مسکونی و از دهۀ ۱۳۶۰ به بعد بیش از دو سوم وسعت شهر مشهد در پهنۀ آسیب‌پذیری زیاد و خیلی زیاد قرار گرفته است. همچنین از سه منطقۀ پرجمعیت شهر مشهد یعنی مناطق ۲، ۳ و ۹، دو منطقۀ ۹ و ۲ در سطح بالای خطر زلزله و فقط منطقۀ ۳ در سطح پایین خطر زلزله قرار دارند. لذا مناطق ۹ و ۲ شهر مشهد از مناطقی‌اند که باید خطرات ناشی از زلزله در آنها به‌طور جدی مورد توجه قرار گیرد، زیرا این مناطق از یک طرف وسعت و جمعیت فراوان دارند و از طرف دیگر، سطح نسبی خطر زلزله در آنها بالا است.
مقاله ۵ نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره ۵
ارزیابی هویت محله‌ای در شهر جهرم | محمدحسین سرایی؛ مجتبی روستا؛ امیر اشنویی
هر شهر و هر محله‌ای هویت خود را از ویژگی‌های محیط طبیعی و محیط اجتماعی- فرهنگی باز می‌یابد و این ویژگی‌ها آن را از دیگر شهرها و محله‌ها متمایز می‌کند. چنین مؤلفه‌هایی یک فرصت و یک امتیاز منحصربه‌فرد برای تشخیص و حس مکان یا فضا است. در همین راستا، این پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی و به دو صورت اسنادی و پیمایشی انجام گرفته است. جامعۀ آماری تحقیق را همۀ ساکنان محلات[۱] شهر جهرم شامل ۲۲۳۷۵ نفر تشکیل می‌دهند. با فرمول نمونه‌گیری کوکران حجم نمونه ۲۶۰ نفر به‌دست آمد. بدین منظور، پرسش‌نامۀ سنجش هویت شهری محلات شهر جهرم تهیه و با روش‌های آماری استاندارد شد. داده‌ها با استفاده از آزمون‌های تحلیل عاملی، T و همبستگی در نرم‌افزار آماری Spss تحلیل شد. ۴۳ شاخص اولیه به ۶ عامل شامل کیفیت خدمات‌رسانی، شناخت هویت کالبدی محله، امنیت، میزان مشارکت و هم‌بستگی‌های درونی ساکنان محله، مخاطرات زیباشناختی محله و تعهد در حفظ کالبد محله تقلیل یافته است. بنا بر نتایج تحلیل عاملی، اولین عامل مربوط به متغیر کیفیت خدمات‌رسانی با مقدار ویژه (۱۲۰/۲۳) است و کوچک‌ترین عامل مربوط به متغیر تعهد در حفظ کالبد محله با مقدار ویژۀ (۹۷۴/.) است. نتایج آزمون تی نشان‌دهندۀ پایین بودن تعلق خاطر در بین پاسخ‌گویان نسبت به محل زندگی‌شان است. همچنین، نتایج آزمون همبستگی نشان می‌دهد بین دو متغیر میزان تمایل به مشارکت و میزان تعلق مکانی رابطه وجود دارد.
مقاله ۶ نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره ۵
اثرات گسترش فضای سبز بر الگوی جزیرۀ گرمایی شهری (مطالعۀ موردی: بوستان ولایت) | مجتبی مهدیان ماهفروزی؛ علی اکبر شمسی پور؛ قاسم عزیزی
جمعیت شهرنشین زیاد، الگوی شهرسازی نامنظم، سرانۀ فضای سبز نامناسب و توزیع ناهمگن فضای سبز در شهر تهران سبب افزایش شدت و چندهسته‌ای شدن جزیرۀ گرمایی شده است. یکی از هسته‌های مذکور بر فراز بوستان ولایت قرار دارد. با توجه به افزایش فضای سبز در بوستان ولایت طی سال‌های اخیر و ارتباط بین شدت جزیرۀ گرمایی با فضای سبز، در این پژوهش آثار افزایش فضای سبز بر الگوی جزیرۀ گرمایی در این منطقه بررسی می‌شود. در راستای هدف مذکور، با استفاده از تصاویر ماهوارۀ گوگل و سنجنده‌های TM و OLI-TIRS به دلیل در دسترس بودن تصاویر، قدرت تفکیک مکانی مناسب که انطباق‌پذیری مناسبی را با مدل نشان می‌داد و سهولت کار با آنها، تغییرات کاربری اراضی و افزایش فضای سبز در بوستان ولایت با استفاده از نرم‌افزار ENVI 4.7 بررسی شد و نتایج آن به عنوان ورودی به مدل اقلیمی خردمقیاس Envi-met با قدرت تفکیک مکانی ۲۰ متر برای منطقه به ابعاد ۴/۳ کیلومتر در ۶/۲ کیلومتر وارد شد. شبیه‌سازی به‌صورت ساعتی انجام گرفت که نتایج آن در این پژوهش با فواصل زمانی شش ساعته به نمایش گذاشته شد. نتایج حاکی از همبستگی معنادار و قوی خروجی مدل با داده‌های ایستگاه آلودگی‌سنجی میدان بهمن بود. همچنین محدودۀ مرکزی بوستان ولایت که پوشش خاک دارد، در اغلب اوقات یک هستۀ سرمایی در این منطقه ایجاد می‌کند. همچنین، ساختمان‌های نسبتاً مرتفع در اطراف بوستان ولایت مانع از نفوذ زبانۀ هوای خنک پهنۀ بوستان به اطراف می‌شود. اثر افزایش فضای سبز بر الگوی جزیرۀ گرمایی در بوستان ولایت با افزایش تفاوت‌های دمایی بین سطوح مختلف در فصل گرم و کاهش تفاوت‌های دمایی روزانه بین سطوح در دورۀ سرد دیده می‌شود.
مقاله ۷ نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره ۵
تحلیل مدیریت مشارکتی محلات با تأکید بر نقش سرمایۀ اجتماعی (مطالعۀ موردی: ناحیۀ ۱، منطقۀ ۱۵ شهرداری تهران) | مجید تلخاب؛ علی سلطانی؛ محسن خمسه؛ محمد حسین‌پور
تحقیق حاضر با روشی توصیفی- تحلیلی متکی بر مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی، مدیریت مشارکتی محلات با تأکید بر نقش سرمایۀ اجتماعی را در ناحیۀ یک شهرداری منطقۀ ۱۵ تهران مطالعه کرده است. سه محلۀ شوش، کیانشهر شمالی و افسریۀ جنوبی به عنوان محلات نمونه انتخاب و سپس با فرمول نمونه‌گیری کوکران حجم نمونه ۳۸۴ نفر برآورد شد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد شهروندان نسبت به مدیریت مشارکتی محلات گرایش مثبت دارند؛ هر چند میزان این تمایل در بین محلات تحت مطالعه یکسان نیست و در محلۀ شوش بیشتر از دو محلۀ دیگر است. در این راستا نتایج آزمون تحلیل واریانس و توکی این تفاوت را به لحاظ آماری معنادار نشان می‌دهد. علاوه بر این، ارزیابی‌ها نشان می‌دهد سطح سرمایۀ اجتماعی در محلات تحت مطالعه مطلوب است. در این زمینه نیز تفاوت معناداری به لحاظ آماری بین محلات وجود دارد و محلۀ شوش از سرمایۀ اجتماعی بیشتری برخوردار است. نتیجۀ آزمون رگرسیون چندگانۀ توام نشان می‌دهد بین میزان سرمایۀ اجتماعی و میزان تمایل شهروندان به مدیریت مشارکتی محلات رابطۀ معنادار آماری وجود دارد و مؤلفه‌های سرمایۀ اجتماعی بر میزان تمایل شهروندان در مدیریت مشارکتی محلات مؤثرند. پژوهش حاضر نتیجه‌گیری می‌کند با افزایش میزان سرمایۀ اجتماعی در محلات شهری، میزان گرایش شهروندان به مدیریت مشارکتی محلات نیز بیشتر می‌شود. همچنین میزان تأثیرگذاری مؤلفه‌های سازندۀ سرمایۀ اجتماعی بر گرایش شهروندان به مدیریت مشارکتی محلات یکسان نیست و تأثیرگذاری مؤلفۀ عضویت در شبکه‌های اجتماعی بیشتر از دیگر مؤلفه‌ها است.
