فصلنامه برنامه‌ریزی توسعه کالبدی شماره ۹

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل‌گیری رهیافت‌های با نگرش برنامه‌ریزی وکالتی را می‌توان به وجود و تداوم نابرابری فضایی و اجتماعی – اقتصادی و شکست ساز و کارهای مرسوم برنامه‌ریزی مرتبط دانست. در ایران، برنامه‌ریزانی که به عنوان مهندسین شهرساز در غالب شرکتهای مهندسین مشاور و یا بصورت شخصی در حال فعالیت هستند، می‌توانند از تخصص خود جهت احقاق حقوق شهروندان و مشارکت بیشتر آنها استفاده کنند. هدف این مقاله، ضمن مرور کوتاهی بر ادبیات برنامه‌ریزی وکالتی، کاربست این رهیافت را در طرح‌های انطباق کاربری اراضی در مقیاس شهری دنبال می­کند و به این سوال پاسخ دهد که ارتباط میان طرح‌های انطباق کاربری ارضی در مقیاس شهری و نظریه برنامه‌ریزی وکالتی در سه مبحث موضوع، روشها و اهداف (ارتباط نظریه و عمل) چگونه است. روش­شناسی پژوهش، کیفی است و داده‌های کیفی در این مطالعه با استفاده از تکنیک مصاحبه عمیق و سنجه‌های غیر واکنشی(ثبت‌های آرشیوی) گردآوری شدند. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات و ارائه نظریه نهایی از روش نـــظریــه زمینه­ای استفاده شده است. بر اساس روش نمونه­گیری کیفی ـ نمونه‌گیری مورد نوعی و گلوله برفی و نیز معیار اشباع نظری، از نظرات سی و پنج نفر از صاحبنظران عرصه شهرسازی در این مطالعه بهره گرفته شده است و ادراک آنها نسبت سوالات تحقیق مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفت؛ با استفاده از روش “نظریه زمینه­ای” و کدگذاری داده‌ها، نه مقوله هسته از یافته‌های اولیه استخراج شدند. نتیجه بدست آمده از تحقیق پیش رو با توجه به مقوله هسته نهایی این است که، “طرح‌های انطباق کاربری اراضی در مقیاس شهری بسیاری از ابعاد موجود در نظریه وکالتی در شهرسازی را پوشش داده و از این رو می‌توان آن را از بسیاری جهات به عنوان بعد اجرایی و عملی نظریه برنامه‌ریزی وکالتی دانست” و پاسخ‌های بدست آمده ارتباط بین نظریه برنامه‌ریزی وکالتی و طرح‌های انطباق کاربری اراضی در مقیاس شهری را بصورت عمیق نشان می‌دهد.

 

دریافت کامل مقاله

تمایزات فضایی- اجتماعی و جدایی‌گزینی به طور واضحی به فهم ساختارهای اجتماعی و فضایی مناطق کمک می‌کند. منطقه کلان‌شهری اصفهان به علت نرخ رشد غیر طبیعی بالا و مهاجرت‌های اقشار مختلف با ویژگی‌های اجتماعی- اقتصادی متفاوت به آن، کیفیت­های زندگی متباینی را در سکونت‌گاه‌های مختلف آن ارائه می‌دهد که خود سبب جدایی‌گزینی فضایی- اجتماعی شده است. هدف این مقاله، اندازه‌گیری میزان جدایی‌گزینی فضایی-اجتماعی گروه‌های شغلی و تحصیلی و ارائه الگوهای فضایی آن در محدوده مورد مطالعه است. پژوهش حاضر از لحاظ روش کار، پژوهشی کمی، از نظر هدف، توصیفی محور، ماهیت آن، پژوهشی کاربردی، و از نظر راهبرد پژوهش، از نوع استقرایی است. با استفاده از داده‌‌های سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰، ۱۴ شاخص تک گروهی، از طریق نرم افزارGeo-Segregation Analyzer محاسبه و الگوهای هریک از طبقات دو گروه، از طریق روش‌های ضریب مکانی و لکه‌های داغ بر حسب شاخص گتیس ارد-جی آی در محیط نرم افزار Arc GIS 10.4 ترسیم شد. نتایج تحقیق نشان داد که در کل، این منطقه به دلیل کم بودن میزان جدایی‌گزینی در آن، همگنی نسبی را داراست. اما از نظر طبقات شغلی، سکونت‌گاه‌های شرقی وضعیت بسیار نامناسبی را دارند به گونه‌ای که عمده تمرکز و خوشه‌بندی طبقه شغلی پایین در این بخش از منطقه قرار دارد. از نظر طبقات تحصیلی، نیمه غربی جدایی‌گزینی کمتری را نسبت به نیمه شرقی دارد اما همچنان در مرکز نابرابری‌های قابل توجهی وجود دارد.

 

 

انسان در حرکت پیاده به دلیل توجه به محیط، ارتباط بیشتری با فضای اطراف خود برقرار می‌کند به همین دلیل عناصر شهری در مسیرهای پیاده از اهمیت بالایی برخوردار هستند. همین امر باعث می‌شود تا افراد پیاده در حرکت آرام همراه با گفتگو و خرید، تأثیر بیشتری از محیط و هویت آن بپذیرند. جداسازی فضای حرکت پیاده از سواره علاوه بر کاهش اثرات نامطلوب آلودگی‏های صوتی و محیطی، به بهبود رفت و آمد در شهرها کمک می‌کند. در این تحقیق ضمن توجه به طراحی و ساخت پنج پیاده راه کلان‏شهر تهران به عملکرد آنها بر کالبد شهری پرداخته شده است. برای انجام این کار با تأکید بر سه مولفه “رفت و آمد شهری”، “فضای سبز و بهداشت محیطی” و “هویت شهری”، تغییرات آنها را در نتیجه ساخت پیاده‏راه‏ها مورد نظر قرار داده‌ایم. داده‌های تحقیق از پرسشنامه طراحی و تکمیل شده توسط کسبه محل و استفاده کنندگان از پیاده راه به همراه یافته‏های میدانی و منابع کتابخانه‏ای حاصل شده است. برای تکمیل پرسشنامه‌ها از فرمول کوکران استفاده شده و حجم نمونه ۳۵۰ نفر است.
در تحلیل داده‌ها از آزمون های” t تک نمونه‌ای” و “واریانس یک طرفه” در نرم افزار SPSS استفاده شده است. نتایج حاصل از تحلیل‏ها، ارتقاء مقادیر مولفه‌های مورد بررسی را در نتیجه ساخت پیاده‏راه‏ها بیان می‌کند. همچنین در تحلیل واریانس یک طرفه، پنج پیاده راه اختلاف معناداری در میزان بهبود در مولفه ها داشتند و این به معنی وجود تفاوت عملکردی در بین برخی مولفه‌ها در پنج پیاده راه است.

 

درپی رشد سریع و گسترش افقی شهرها، بسیاری از اراضی، کاربری‌ها و بافت‌های فرسوده به‌صورت دایر و بایر در شهرها درپی این توسعه غیراصولی و شتاب‌زده، از جریان عمران و توسعه بازمانده اند .بخش قابل‌ملاحظه‌ای (بین ۱۵ تا ۲۵ درصد) از بافت پر شهرها را به خود اختصاص داده­اند که ارزش‌ زیادی دارند. منطقه ۱۹ شهر تهران به‌عنوان دروازه غربی ورود به تهران، از موقعیت استراتژیکی برخوردار است. در حال حاضر میزان قابل‌تأملی از اراضی اختصاص‌یافته به صنایع و انبارها، غیرفعال یا متروکه هستند. چنین زمین‌هایی مسائل و مشکلات زیادی ازجمله رکود اقتصادی و کاهش ارزش زمین، آلودگی محیطی (تجمع زباله و نخاله ساختمانی)، آلودگی بصری، اختلال در عملکردهای شهری چون خدمات‌رسانی و دسترسی، کاهش نفوذپذیری در بخش‌هایی از منطقه، تأثیر منفی بر امنیت محیط، کاهش سرزندگی و شادابی محیط شهری برای رشد اجتماعی را ایجاد کرده است. بنابراین پژوهش حاضر تحت عنوان «برنامه‌ریزی و ساماندهی فضاهای رهاشده و متروکه» در منطقه ۱۹ با توجه به ضرورت‌های موجود و در راستای توسعه‌ی میان­افزای شهری نگاشته شده است. روش تحقیق به‌صورت توصیفی – تحلیلی و جمع‌آوری داده‌ها به‌صورت اسنادی- میدانی بوده است که. براساس هدف از نوع تحقیقات کاربردی محسوب می­شود. بعد از شناسایی منطقه، استخراج شاخص‌ها و معیارها، اراضی و فضاهای متروکه موجود در منطقه شناسایی شد. از طریق مدل swot و qspm راهبردهای ساماندهی اراضی مذکور مشخص شد که به ترتیب اولویت عبارت‌اند از: توسعه مجدد اراضی رهاشده و بارگذاری اراضی متروکه در راستای توسعه‌ی اقتصادی و اجتماعی منطقه، وضع عوارض بر زمین‌های متروکه و معاملات آن‌ها، استفاده از فضاهای رهاشده و متروکه برای تأمین بخشی از کمبودهای خدماتی منطقه، اولویت‌دهی به ساماندهی اراضی رها مانده‌ای که دسترسی مناسب‌تری به شبکه‌های شریانی منطقه و خارج از منطقه دارند، برقراری کیفیت مطلوب و یکپارچه‌سازی بافت و ایجاد انسجام در سازمان فضایی و استخوان‌بندی منطقه و در نهایت سیاست‌های راهبردی و سازوکارهای اجرایی این راهبردها نیز ارائه شده است.