نشریه پژوهش های برنامه ریزی شهری شماره ۲۱

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

هدف پژوهش حاضر این است که احساس تعلق به شهر در میان شهروندان با توجه به تفاوت جنسیتی آنان بررسی و به مفهوم حق به شهر به‌عنوان رویکردی جدید در شکل‌گیری این احساس پرداخته شود. جنسیت مانند محل سکونت، سن، شرایط اجتماعی-اقتصادی و قومیت، بر ادراک و تعلق به محیط تأثیر می‌گذارد. آنچه اهمیت دارد شناسایی عوامل مؤثر بر ایجاد احساس تعلق با توجه به شاخص‌های برگرفته از حق به شهر است؛ بنابراین در این نوشتار با بهره‌گرفتن از چارچوب نظری ارائه‌شده از سوی هانری لوفور و عملیاتی‌کردن ایدة حق به شهر او، رابطه مؤلفة حق به شهر و حس تعلق در فضاهای عمومی شهری و تفاوت حس تعلق گروه‌های جنسیتی بررسی می‌شود. پژوهش حاضر پیمایشی و ابزار سنجش در آن پرسشنامة پنج‌گزینه‌ای مبتنی بر مقیاس لیکرت است. به‌منظور سنجش روایی پرسش‌ها از اعتبار عاملی استفاده شده است. در تحلیل عاملی اکتشافی متغیر حق به شهر و احساس تعلق، مقدار KMO به‌ترتیب ۸۵/۰ و ۸۳/۰ است که این امر کفایت نمونه‌گیری را برای متغیرهای پژوهش نشان می‌دهد و از آنجا که ضریب معناداری آزمون بارتلت صفر بود، تحلیل عاملی برای شناسایی ساختار مناسب تشخیص داده شد. همچنین پس از تأیید مدل فرضی، برای صحت مدل‌های اندازه‌گیری از تحلیل عاملی تأییدی استفاده شد. براساس نتایج، تمام بارهای عاملی بیشتر از ۵/۰ بوده که بیانگر روایی همگراست.

 

دریافت کامل مقاله

در عصر حاضر که تحرک و جابه‌جایی در شهر بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمرة شهروندان است، احساس ترس از به‌خطر‌افتادن امنیت فردی در محیط‌های حمل‌ونقل به تجربة روزانة بسیاری از افراد به‌ویژه شهروندان زن بدل شده است. ترس از جرم پدیده‌ای پیچیده، غیرملموس و چندلایه است که وجود و تداوم آن می‌تواند در تجربه‌های جابه‌جایی افراد سبب محرومیت فضایی و به‌تبع آن محرومیت اجتماعی گسترده برای گروه‌های آسیب‌پذیر در دستیابی به امکانات و فرصت‌های ارائه‌شده در شهر شود. براین‌اساس پژوهش کمی حاضر به‌دنبال بررسی انواع الگوهای جابه‌جایی زنان و ترس برخاسته از این الگوها هنگام جابه‌جایی در منطقة ۶ شهرداری تهران است؛ از این‌رو براساس نمونه‌گیری تصادفی، ۳۲۰ نفر از زنان ساکن در منطقة مورد پژوهش، حجم نمونه را تشکیل داده‌اند. نتایج نشان می‌دهد ۹۵ درصد پاسخ‌دهندگان پس از تاریکی، هنگام جابه‌جایی احساس ترس می‌کنند که میزان این ترس در ۵۲ درصد آن‌ها فراتر از حد متوسط و در میان زنان جوان مجرد بیش از سایر گروه‌هاست. بیشترین میزان ترس در انواع الگوهای جابه‌جایی متعلق به جابه‌جایی افراد پیاده در مقایسه با سواره و موتوری، حمل‌ونقل همگانی در مقایسه با حمل‌ونقل خصوصی، سفر مستقل در مقایسه با سفرهای مشایعت‌شده و مراجعه به مقصد از پیش ناشناخته است.

 

 

در سال‌های اخیر، شهرداری تهران به تهیه و اجرای طرح‌هایی در ابعاد محله و ناحیه پرداخته است تا امکانات شهری راحت‌تر در اختیار شهروندان قرار بگیرد. یکی از مهم‌ترین این طرح‌ها، طرح مدیریت ناحیه‌محوری شهرداری تهران است. زمانی که این طرح اجرا شد (۱۳۸۷)، استقرار شهرداری الکترونیک از اهداف آن بود. درواقع ناحیه‌محوری مهم‌ترین طرح مدیریت پایین به بالا، تمرکززدا و مشارکتی است که برای رفع نابسامانی‌ها و مشکلات توسعة اجتماعی و فضایی شهر تهران طرح‌ریزی شد. هدف مقالة کاربردی حاضر ارزیابی طرح مدیریت ناحیه‌محوری مبتنی بر معیارهای شهرداری الکترونیک با مدل ویکور است. در تجزیه و تحلیل داده‌های پژوهش به‌منظور شناسایی شاخص‌های مهم از روش دلفی فازی و نظر خبرگان استفاده شد. سپس بررسی شاخص‌های پژوهش از نظر اهمیت و تأثیر، به‌کمک تحلیل مسیر و تحلیل عاملی تأییدی و معادلات ساختاری صورت گرفت و مدل مفهومی این مقاله ارائه شد. با استفاده از مدل ویکور، نواحی شهرداری مناطق ۶ و ۱۵ از نظر شاخص‌های پژوهش رتبه‌بندی و مقایسه شدند. تجزیه و تحلیل داده‌ها در نرم‌افزارهای آماری SPSS، SPLS و ترسیم نقشه‌ها در نرم‌افزار ArcMap صورت گرفت. نتایج تحلیل براساس مدل ویکور نشان می‌دهد وضعیت نواحی منطقة ۶ از منطقة ۱۵ بهتر است و بالاترین رتبه‌ها برای نواحی ۱ و ۵ شهرداری منطقة ۶ با امتیاز Q 957/0 و ۱۰۰۰ است. همچنین با استفاده از SPLS در این پژوهش، برازش مناسب مدل‌های اندازه‌گیری در سطح نمونة مورد مطالعه تأیید شد؛ بنابراین پیشنهاد می‌شود به‌منظور ارتقای یکسان همة ابعاد (منابع انسانی، اقتصادی، جغرافیایی و…) مدیریت همه‌جانبة شهرداری ناحیه عملی شود که تحقق این مهم مستلزم تعاملات دائمی، کارآمد و مستمر با نهادهای بالادستی و پایین‌دستی است.

 

هدف پژوهش توصیفی-تحلیلی و کاربردی حاضر ارزیابی شهر تبریز براساس شاخص‌های شهر مطلوب سالمندان (فضای باز شهری، حمل‌ونقل، مشارکت شهروندی و استخدام و ارتباطات و اطلاعات) است. شیوة جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات، اسنادی و پیمایشی بوده و از ابزار پرسشنامه برای گردآوری داده‌ها استفاده شده است. جامعة آماری شامل همة سالمندان ۶۰ سال به بالا براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ در میان مناطق ۱ و ۱۰ شهرداری تبریز است. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران به‌ترتیب برای منطقة ۱، تعداد ۱۳۸ و برای منطقة ۱۰ نیز ۱۳۸ نفر به‌دست آمد و با بهره‌گیری از روش نمونه‌گیری دردسترس در میان این مناطق توزیع و جمع‌آوری شد. در تجزیه و تحلیل داده‌ها از آزمون‌های پیشرفتة آماری و مدل‌یابی معادلات ساختاری (SEM) استفاده شد. براساس نتایج، میان ویژگی منطقة مسکونی (منطقة ۱ و ۱۰ شهر تبریز) و شاخص‌های شهر مطلوب سالمندان تفاوت معناداری وجود دارد، اما نتایج سنجش معنا‌داری تفاوت میانگین هرکدام از شاخص‌های شهر مطلوب به تفکیک سطح تحصیلات و درآمد نشان می‌دهد هیچ‌کدام از شاخص‌های مورد مطالعه تفاوت معناداری با یکدیگر ندارد، اما در زمینة فعالیت‌های روزانه آنان شرایط کمی متفاوت است و تفاوت میانگین شاخص‌های فضای باز شهری با میزان هم‌بستگی ۰۲۹/۰ و ارتباطات و اطلاعات و فعالیت با سطح معناداری ۰۴۴/۰ معنادار به‌شمار می‌آید. همچنین میان همة شاخص‌های شهر مطلوب سالمندان در سطح آلفای ۰۵/۰ رابطة مثبت و معناداری دیده می‌شود. میزان اثرگذاری ارتباطات و اطلاعات بر حمل‌ونقل درون‌شهری ۵۵/۰، اثرگذاری فضای باز شهری بر حمل‌ونقل درون‌شهری بر احترام ۳۷/۰ و میزان اثرگذاری مشارکت مدنی بر حمل‌ونقل درون‌شهری ۱۱/۰ است.

 

فضای اول شهر، همان فضای مادی (فیزیکی) شهر یا در مطالعات نقشه‌های ذهنی، فضای ادراکی شهر است. این فضا نخستین بعد در مطالعات نقشه‌های ذهنی به‌شمار می‌آید که از دهة ۱۹۶۰ نظر پژوهشگران شهری را به خود جلب کرده است. تحلیل فضای ادراکی ساکنان شهر رویکردی مهم در مطالعات فضامندی نقشه‌های ذهنی است. در مطالعة حاضر شهر رشت از نظر دو طبقة اجتماعی شهری شامل ساکنان رسمی منطقة ۱ و ساکنان غیررسمی منطقة ۴ شهری تحلیل شده است. در این پژوهش، حجم نمونه ۶۰ نفر از ساکنان سکونتگاه‌های رسمی منطقة ۱ و ۶۰ نفر از ساکنان سکونتگاه‌های غیررسمی منطقة ۴ شهر رشت را شامل شده است. نمونه‌گیری به روش نظری و برداشت داده‌ها با استفاده از «مصاحبه و مشاهده» صورت گرفت. داده‌ها شامل نقشه‌برداری کروکی، یادداشت‌برداری و عکس‌برداری بود و تجزیه و تحلیل آن‌ها به روش ژئو تجسم تراکم سطوح در جی‌آی‌اس کیفی (QGIS) انجام شد. براساس نتایج پژوهش، در تحلیل فضای اول-مادی شهر رشت در نقشة ذهنی دوطبقه اجتماعی مورد مطالعه، فضا پاسخگوی نیازهای شهروندان طبقة متوسط شهری است. همچنین شکل‌گیری فضاهای جدید فیزیکی، تجاری، تفریحی، فرهنگی و… از الزامات شرایط زندگی مدرن این طبقه محسوب می‌شود. در این میان، ساکنان کم‌درآمد شهر در شکل‌گیری، تداوم و افول این فضاها نقشی ندارند.