فرهنگسرای نگارستان (موزه ملی قرآن کریم) | بهروز احمدی

فرهنگسرای نگارستان (موزه ملی قرآن کریم)
معمار: بهروز احمدی

موقعیت: ایران، تهران، تقاطع خیابان امام خمینی و خیابان ولیعصر
وضعیت:ساخته شده
کاربری: فرهنگی
تاریخ ساخت: ۱۳۵۵ – ۱۳۷۷/۱۹۷۶ – ۱۹۹۸
مساحت: ۱۰۰۰۰ مترمربع
شرکت مشاور: مهندسین مشاور شارستان
کارفرما قبل از انقلاب: دفتر مخصوص فرح دیبا
کارفرما بعد از انقلاب: وزارت مسکن و شهرسازی
تیم اجرایی قبل از انقلاب: شرکت رس
تیم اجرایی بعد از انقلاب: جلال صادقی، عباس حیدری، مجتبی نصیحت پذیر
همکار پروژه: منوچهر ایران‌پور

درباره پروژه فرهنگسرای نگارستان (موزه ملی قرآن کریم)

مشخصات کلی

مجموعه فرهنگی موزه قرآن با زیربنای کل ۱۰۰۰۰ مترمربع ، در گودالی به ابعاد تقریبی ۳۰ در ۶۰ و عمق حدود ۱۴ متر ساخته شده است . شکستگیهای اضلاع شرقی و غربی این گودال ناشی از وجود درختان با ارزش و ضرورت حفظ آنها بوده است ( درختانی که متأسفانه اکثر آنها طی دوران طولانی توقف کار از میان رفته اند) . ضلع شمالی گودال به حد مجاز تعیین شده برای احداث بنا و ضلع جنوبی آن به خیابان امام (سپه سابق) محدود شده است. .

تأمین ارتفاع لازم برای سالن آمفی تئاتر، ضرورت حفظ فاصله ای مطمئن با سطح آبهای زیرزمینی، عوامل مؤثر در تعیین ارتفاع گودال بوده اند . این ارتفاع که معادل سه طبقه است، امکان دسترسی به کلیه سطوح مجموعه را بدون نیاز به آسانسور، و نیز امکان برخورداری از نور طبیعی را در پایین ترین سطوح آن فراهم آورده ، و مهمتر اینکه این ابعاد، در مجموع، سطوح مورد نیاز برنامه را نیز به خوبی تأمین کرده است.

طرح بنا

استقرار بنا در امتداد محور شمالی – جنوبی کاخ مرمر، و استفاده از محور شرقی – غربی حیاط ورودی نگارستان برای ورود به فرهنگسرا، با ایجاد پیوند بین ساختمان جدید و بناهای قدیمی موجود، (کاخ مرمر و ساختمان موزه نگارستان) امکان تحقق فکر ایجاد یک مجموعه فرهنگی بزرگ و متشکل از هر سه بنا را در آینده فراهم کرده است.

عناصر اصلی مجموعه عبارتند از سالن آمفی تئاتر با گنجایش ۴۰۰ نفر و سرسرای اصلی که بعد از آمفی تئاتر مهمترین عنصر مجموعه است و در محل تقاطع دو محور یاد شده شکل گرفته است. این سرسرا در سطح اول، فضای ورودی اصلی مجموعه را تشکیل می دهد و در سطح دوم فضای انتظار آمفی تئاتر است و در سطح سوم محل برگزاری نمایشگاهها. نورگیری که بر روی بام مجموعه احداث شده ( و جزیی از عناصر پارک و محوطه مجموعه را تشکیل می دهد) سطوح مختلف این فضای مهم را به شکلی مطلوب از نور و روشنایی طبیعی بهره مند ساخته است.

عناصر مهم بعدی این مجموعه عبارتند از:

کتابخانه ای با ظرفیت حدود سی هزار جلد کتاب که در جبهۀ جنوبی سرسرای اصلی و در سه طبقه ساخته شده است – مجموعۀ موزه ها و از جمله موزه قرآن و کتب خطی نفیس که به دلیل ضرورت ایمنی بیشتر و نیز برخورداری از ورودی مستقل در جبهۀ شرقی قرار گرفته اند -گالریها که به دلیل ضرورت ارتباطشان با موزۀ نگارستان جبهۀ غربی را اشغال کرده اند، و بالاخره بخش اداری و انبارها که به دلیل نیاز به ورودی مجزا و دسترسی مستقیم به پارکینگ در جبهۀ شمالی مجموعه واقع شده است .

معماری داخلی

استقرار بخش تأسیسات در گوشه جنوب غربی مجموعه، و تا حدودی مجزا از آن، فضاهای دیگر فرهنگسرا، به ویژه آمفی تئاتر را، از سرو صدا محفوظ نگه می دارد. آسانسوری که در کنار ورودی اصلی قرار دارد دسترسی سریع و آسان را به پایین ترین سطح مجموعه و اتاق تشریفات فراهم می کند، همچنین دسترسی به سایر فضاها از جمله کلاسها، فضاهای گردهمایی و پذیرایی، فروشگاه محصولات فرهنگی از طریق سرسرای اصلی و در سطوح مختلف تأمین می شود . در معماری این مجموعه « هندسه » و « سازه » نقش اصلی را ایفا می کند . عامل هندسه (که کارکرد فرهنگی مجموعه نیز آن را توجیه می کند)، به ویژه در طراحی سرسرای اصلی نقش بسیار مسلط و نمایانی دارد .

عامل سازه نیز با استفاده ماهرانه از اشکال هندسی در ساختن سقفها (به ویژه درکتابخانه) و در سقف سالن اصلی آمفی تئاتر نمونۀ جالبی از کاربرد عناصر سازه ای ساختمان در طرح معماری این مجموعه به شمار می رود. تلاش در استفاده از نور و روشنایی طبیعی، از طریق تعبیۀ نورگیرها در بام مجموعه، سبب شده سرسرا، کتابخانه، بخشهایی از موزه و گالریها و قسمت اداری تا اندازه مطلوبی از نور بهره مند شوند.

مصالح استفاده شده

در انتخاب مصالح؛ دوام زیاد، کاهش میزان نیاز به رنگ آمیزی و تعمیر و نگهداری، امکانات موجود، و توجه به اهمیت نماهای داخلی (در بنایی که نمای خارجی ندارد) معیارهای اصلی در انتخاب بوده اند. به همین جهت در قسمت اعظم بنا از آجرنما و بتن نمایان (بتن تیشه ای با سیمان سفید) استفاده شده است. ذوق و سلیقه خوب در انتخاب مواد و مصالح، و اجرای دقیق و تمیزکار (تا آنجا که ممکن بود) با استفاده از صناعت و مهارت استادکاران ایرانی در آجرکاری، کاشیکاری، نجاری، سنگ کاری و … به زیبایی فضاها و ایجاد احساس خوشایند ناشی در یک مکان مهم و عمومی کمک بسیار کرده است.

معماری

تصمیم مسئولان به اختصاص بخشی از این مجموعه به موزۀ قرآن و کتب خطی نفیس و ضرورت ناشی از این تصمیم در استفاده از طرحهای خاص کاشیکاری و نقوش آشنای فضاهای مذهبی، به نزدیکی و ارتباط بیشتر معماری این مجموعه با حال و هوای معماری بومی و سنتی افزوده است .

در ساختن این مجموعه به طور کامل از سازه ی بتنی استفاده شده است و یک دیوار دو جداره و عایق بتنی نیز که در سراسر محیط خارجی بنا امتداد یافته است، کل مجموعه را از فشار و رطوبت خاک اطراف محفوظ نگه می دارد. استفاده از سیستمهای پیشرفتۀ تهویۀ مطبوع و نیز تأمین روشنایی مصنوعی شرایط مطلوب را در این مجموعه که در زیرزمین واقع شده فراهم کرده است.ونهایتاً باید به این نکتۀ بسیار مهم اشاره کرد که وجود یک مجری توانا که با درک درست و انعطاف پذیری بسیار بالا، زمینۀ همکاری و هماهنگی مستمر و اخذ تصمیمهای به موقع و لازم را فراهم آورد از عوامل بسیار مهم در شکل گیری شایسته و زیبای این بنای مهم عمومی بوده است.