دو فصلنامه علمی اقلیم گرم و خشک ۹

 

 

 

 

 

میدان وقت­ و ساعت از میدان­های شناخته شده شهر میراث جهانی یزد محسوب می­شود. هر چند برجسته­ترین و شناخته­شده­ترین وجه این میدان، موضوع ساعت و رصدخانه قدیم آن در قرن هشتم است، اما ارزش­های تاریخی و معماری این میدان تنها به این موضوع محدود نمی­شود. یکی از نکات جالب توجه در پیشینه تاریخی و ارزش­های کالبدی این میدان، پیوند بسیار قوی میدان و عناصر معماری پیرامون آن با سازه­ها و تأسیسات آبی­ست که موضوع اصلی مقاله حاضر است. انگیزه شروع این پژوهش اطلاعات تاریخی است که نگارنده در حین مطالعات یک پروژه اجرایی در این میدان با آن مواجه شد. بدین نحو که در فرآیند مطالعات شناخت و بررسی پیشینه تاریخی میدان، از طریق منابع شفاهی و مصاحبه با ساکنین قدیم محدوده میدان و محله وقت­ و ساعت، اطلاعات ارزشمندی از حضور عناصر و سازه­های آبی در ساختار قدیم میدان بدست آمد که متأسفانه در منظر کنونی میدان به چشم نمی­آیند.

 

دریافت کامل مقاله

باوجود مطالعات متعدد، تأثیر باغ و عوامل شکل‌دهندۀ آن بر محیط پیرامون، ممکن است به‌خوبی مطالعه نشده باشد. این عدم شناخت در کنار عوامل دیگر، همواره باعث شده است تا قلمرو باغ‌ها نادیده گرفته شود و در اثر توسعه‌های شهری در نواحی حومه‌ای و همچنین توسعۀ زیرساخت‌ها آسیب ببیند و فهم ما را از الگوهای بومیِ زیست فرو‌کاهد و حفاظت از نمونه‌های باقی‌مانده را نیز دشوار ‌کند. نمونه‌های پرشماری از باغ‌های حومه‌ای مرتبط با یک قنات، در مناطق کویری ایران و معمولاً در نواحی نزدیک‌تر به کوهپایه‌ها قابل شناسایی‌اند. این نوع از باغ‌های مرتبط با قنات و مظهرخانۀ آن تأثیر قابل توجهی بر محیط پیرامون خود داشته‎اند. به نظر می‎رسد رابطۀ این باغ‎ها با قنات و مظهرخانۀ آن و همچنین ارتباط این ترکیب با محیط پیرامون به پیدایش عناصر مشخصی در اطراف ‎آن‎ها منجر شده است که در نسبت با یکدیگر، بر گِرد باغ اصلی قرار دارند. بنابراین پرسش‎های اصلی پژوهش این است ‌که اجزاء و عناصر مورد نظر چه هستند و چگونه و با چه ساختاری با هم ترکیب شده‎اند.

 

 

تاریخ معماری ایران مملو از آثار باشکوهی است که هنرمندان و مهندسان توانمند این سرزمین با بهره‌مندی از هندسه و اصول آن را خلق نموده‌اند. به‌عبارت‌دیگر مهندسان ایرانی همواره از هندسه به‌عنوان زبانی واحد و مشترک در جهت پاسخگویی شایسته به نیازهای عملکردی، سازه­ای و زیبایی در معماری و محصولات هنری بهره جسته‌اند.
در این میان روستای تاریخی ابیانه با اینکه یکی از زیباترین روستاهای تاریخی ایران است که در قرون متمادی توانسته اصالت طرح‌ها و تناسبات هندسی موجود در آثار معماری و هنری خویش را حفظ نماید، لیکن پژوهش‌های درخور توجهی در رابطه با چگونگی شکل‌گیری ساختارهای هندسی یکسان در آن صورت نگرفته است. از آنجایی که بنا بر ادعای نگارندگان هندسه زبان مشترکِ تمامی طرح‌های هنری این روستای تاریخی است، مقاله حاضر بر آن است تا با شناسایی الگوهای هندسی موجود در تمامی طرح‌های هنری روستای تاریخی ابیانه به راز چگونگی شکل‌گیری طرح‌های هندسی یکسان در سطوح وسیعی از این هنرها پی ببرد.

 

معماری سنتی ایرانی نمونه­ای از معماری سرآمد و توجه همه جانبه به مسائل فنی و اقلیمی، در کنار سایر مفاهیم بومی و فرهنگی است. به عنوان نمونه عنصر “شباک” نه تنها حافظ محرمیت و پوشش‌دهنده نمای ساختمان بوده، بلکه تأثیر بسزایی در تأمین نور فضای داخلی و بهره­وری و مصرف هوشمندانه انرژی داشته و ایده­ای برای دستیابی به معماری سرآمد است. هدف اصلی این پژوهش، تجزیه و تحلیل کارکردهای اقلیمی عنصر شباک، و بهینه­سازی فرم و شکل آن، بر اساس مشخصات معماری اقلیم گرم و خشک ایران است. در این راستا، پژوهش حاضر، باهدف ارتقا کیفیت و عملکرد شباک، با تغییر ابعاد و نحوه پراکنش روزنه‌ها روی پوسته شباک، به بررسی بهینه‌ترین حالت ممکن برای دریافت نور روز و کاهش مصرف انرژی پرداخته است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و علاوه بر مطالعات میدانی، بررسی داده‌ها با نرم‌افزار راینو و پلاگین‌های گرس‌هاپر، لیدی‌باگ و هانی‌بیو درنهایت کدنویسی و بهینه‌سازی با الگوریتم ژنتیک انجام‌شده و شرایط تابش خورشیدی در تهران و برای ساختمانی با کاربری اداری، طراحی و مورد تحلیل قرارگرفته است.

 

 

حیاط مرکزی به عنوان یکی از الگوهای بومی، کهن و هویت­بخش معماری، در ترکیب و سازمان‌دهی کالبدی- فضایی اغلب خانه‌های سنتی اقلیم گرم و خشک شهرهای ایران از جمله شهر اصفهان دیده می‌شود. هدف این پژوهش، شناسایی ویژگی­های کالبدی حیاط‌های مرکزی از نظر راستای قرارگیری، نسبت ابعادی جداره­های رو به حیاط، تناسبات و درصد بازشو­ها، نسبت فضای باز و بسته و نسبت عناصر طبیعی (آب و پوشش گیاهی) در خانه­های تاریخی شهر اصفهان می­باشد. روش این تحقیق مورد پژوهی و توصیفی- تحلیلی است. تحلیل داده‌ها بر طبق روش کیفی و از طریق مقایسه و تفسیر انجام شده است. روش گردآوری اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانه­ای، اسنادی و مشاهدات و اندازه­گیری­های میدانی صورت گرفته است.