دانشکده‌های معماری از کنترل بحران غافلند
دکتر علی‌رضا فلاحی در برنامه «شب معماری» اظهار کرد:
دانشکده‌های معماری از کنترل بحران و مخاطرات طبیعی غافلند
نهمین قسمت ار برنامه تلویزیونی «شب معماری» با محور بررسی رابطه معماری و بلایای طبیعی به روی آنتن شبکه چهار سیما رفت و علی‌رضا فلاحی عضو هیئت علمی دانشگاه گفت: دانشگاه‌های ما به نقش معماری در کنترل بحران و مخاطرات طبیعی توجهی ندارند.
در آغاز این برنامه علی‌رضا فلاحی عضو هیئت علمی دانشگاه گفت: کشور ایران از لحاظ ژئوپولوتیکی در نقطه‌ای حساس قرار دارد و ما همواره چه از لحاظ تاریخی- سیاسی و چه از لحاظ طبیعی در معرض تهدید بوده‌ایم؛ اینکه معماری و شهرسازی ما به نوعی طراحی شود که بتواند در مقابل تهدیدات داخلی و خارجی آمادگی داشته و مقاومت کند، موضوع بسیار مهمی است؛ متاسفانه یکی از معضلات ما در حوزه معماری و شهرسازی این است که دانشگاه‌های ما به نقش معماری در کنترل بحران و مخاطرات طبیعی توجهی ندارند و آن را با یک نگاه صرفا مهندسی می‌بینند.
“معماری یک مبحث گسترده است که باید با دقت و مدیریت خاصی پیش برود؛ از این رو رشته «بازسازی پس از سانحه» طی ۱۵ سال گذشته در دانشگاه بهشتی به این مهم پرداخته است؛ عقبه این کار نیز به زمان جنگ تحمیلی و زمانی که ما در کسوت دانشجویان کارشناسی با کمک اساتیدمان به سراغ بازسازی سوانح جنگی می‌رفتیم، بازمی‌گردد.
«با فرایند بازسازی سوانح آشنا نیستیم»
فلاحی ضمن بیان مطلب فوق، افزود: ما با فرایند بازسازی سوانح و طراحی برای مقابله با سوانح طبیعی و غیرطبیعی ناآشنا نسیتیم؛ چراکه معماری ما قرن‌ها معماری دفاعی بوده است؛ نمود این امر را می‌توانید در ارگ‌هایی نظیر ارگ بم یا قلعه فلک افلاک مشاهده کنید که به منظور مقابله با تهدیدات خارجی ساخته شده است، اما در سوی دیگر بناهایی مثل تخت جمشید را داریم که با وجود زلزله‌خیز بودن استان فارس، ۲ هزار و ۵۰۰ سال قدمت دارد؛ این امر حاکی از آن است که پیشنیان ما می‌دانستند که بستر ما بستر لرزه‌خیزی است و بنایی که می‌سازند باید با چنین بستری تعامل داشته باشد؛ متاسفانه در سال‌های اخیر به دلیل چیرگی نگاه صرف مهندسی و سازه‌ای به این موضوع، سطح بحث به سطحی صرفا فنی فروکاسته است.
“به زعم من معماری یک شهر به صورت ساده از سه عنصر تشکیل شده است؛ نخست بناها، زیرساخت‌ها و خدمات عمومی، دوم انسان به عنوان مصرف‌کننده و سوم فعالیت‌های جاری در شهر است؛ وجود ارتباط تعاملی میان این سه عنصر یک سکونتگاه را شکل می‌دهد؛ زمانی که ما در یک بستر سانحه‌خیز هستیم و مورد تهدید قرار می‌گیریم، معمار باید با آگاهی شروع به طراحی کند؛ او در این راستا باید مخاطرات احتمالی را کاهش دهد و اگر با خطر مواجه شد، بداند چگونه بهتر از گذشته فرایند بازسازی را انجام دهد؛ اینجاست که گروه بازسازی با سوانح وارد عمل می‌شود و معماران را برای نقش‌آفرینی در چنین شرایطی پرورش می‌دهد.
مقاوم، برگشت‌پذیر و جاذب بسازیم
“این استاد دانشگاه ضمن بیان مطلب فوق، گفت: ما در گذشته آمادگی لازم برای مقابله با اینگونه حوادث را داشته‌ایم و نمونه‌ی آن منارجنبان است؛ جنبیدن این منار بدین خاطر است که سبب جلوگیری از لرزه می‌شود؛ معمار در آن زمان به لرزه‌خیز بودن بستر آگاهی پیدا کرده بود و با استفاده از مصالح مناسب، چنین بنایی را طراحی کرد. موضع ما برای مقابله با خطرپذیری این است که مقاوم، برگشت‌پذیر و جاذب بسازیم تا بتوانیم حرکت‌های آنی را کنترل کنیم.
“سوانح به دو بخش تبدیل می‌شوند؛ نخست سوانح طبیعی مثل زلزله و دیگری سوانحی که انسان خود آنها را به وجود می‌آورد؛ مثل جنگ؛ معماری باید به هر دو جنبه دفاعی و کاهش خطر بپردازد. هریک از سوانح طبیعی مثل زلزله، سیل، آتشفشان و… شخصیتی دارند که معمار باید آنها را بشناسد تا بتواند منطبق با آن طراحی کرده و بستر مناسب را ایجاد کند. در دنیای امروز بحث مواجه و زندگی با سوانح مطرح است و اکنون معماران در جهان به دنبال این هستند که با سانحه همسو شوند؛ برای مثال، شهرهای شناور هلند شرایطی را به وجود آورده‌اند که در هنگام وقوع سیل، شهر همراه با سیل بالا می‌آید و پس از پایان سیل پایین می‌رود؛ در ایران نیز شهرهای زیر زمینی را داشته‌ایم که در زمان حمله دشمن مردم به آنها پناه می‌بردند.
معماری و شهرسازی نوعی پدافند غیرعامل
“فلاحی ضمن بیان مطلب فوق، گفت: در مواجهه با سوانح انسان‌ساز، بحث پدافند غیرعامل وجود دارد که به زبان ساده به معنای دفاع کردن بدون اسلحه است؛ سبک معماری و شهرسازی از جمله پدافندهای غیرعامل است که با هدف سازماندهی معماری و شهرسازی برای مقابله با حوادث و کاهش تهدیدات و نیز کنترل بحران در دستور کار قرار می‌گیرد؛ در این راستا ما در جنگ تحمیلی هشت ساله ابتکاراتی را دیدیم؛ پناهگاه‌هایی که ساخته شد، سنگرهایی که احداث شد و راهکارهایی که مردم استفاده کردند، همه گواهی بر این مدعا بود، اما متاسفانه این راهکارها مدون نشد.
” یکی از مشکلات اساسی ما در حوزه معماری و شهرسازی این است که تعداد دانشکده‌های معماریمان بیش از ۵۰۰ عدد است اما متاسفانه تنها یک دانشکده به این موضوع می‌پردازد؛ این فاجعه است؛ علت این است که از اساتید علاقه‌ای به این مسئله ندارند و از طرفی دیگه دانشکده‌ها به دنبال گسترش آن نیستند.
عدم آگاهی مردم مسئله اصلی است
“فلاحی گفت: اگر به معماری مجلس شورای اسلامی نگاهی داشته باشید می‌بینید که طرح کنونی آن شکلی ذوزنقه‌ای دارد و صندلی‌ها به گونه‌ای طراحی شده که در زمان بحران، خروج از مجلس به سهولت صورت پذیرد. ما در بیمارستان‌ها، دانشگاه‌ها و مراکز خدماتی یا حتی همین صدا و سیما چه تمهیدات معمارانه‌ای را برای مقابله با شرایط کنترل بحران در نظر گرفته‌ایم؟ گاه مسئله صرفا مربوط به سازه نیست بلکه به عدم آگاهی مردم نسبت به موضوع بازمی‌گردد.
“مشکل ما در وهله نخست، عدم آگاهی شهروندان است؛ مسئولین نیز این مشکل را جدی نمی‌گیرند. قانون مدیریت بحران ما پس از ۱۰ سال به تازگی تصویب و به سرعت ابلاغ شد که ظرف سه ماه باید اجرا شود؛ این نوع ابلاغ‌ها در کشور ما با شرایطی که شرح آن رفت، عملیاتی نیست. رویکرد ما اینگونه است که منتظر می‌مانیم بحران به سراغمان بیاید و بعد برای مقابله با آن فکری می‌کنیم.
“فلاحی ضمن بیان مطلب فوق، گفت: ۶ کشور در جهان هستند که سطح زلزله‌خیزی بالایی دارند؛ ژاپن، چین، ایران، ترکیه، ایتالیا و آمریکا؛ تمام این کشورها به جز کشور ما معماریشان را در برخورد با سوانح نهادینه شده، مقاوم و ایمن کرده‌اند. اگر بخواهیم معماری دفاعی داشته باشیم باید برخی مسائل را در اجرا و طراحی رعایت کنیم؛ مثلا اگر بیمارستان، مسجد، هتل یا هر فضای دیگری را طراحی می‌کنیم، باید نگاهمان به دنبال این باشد که این فضا در موقع حادثه به عنوان اسکان موقت یا سرپناه در نظر گرفته شود. باید در طراحی پروژه‌هایمان به مسئله تاب‌آوری نیز توجه کنیم و افرادی که قرار است در ساختمان‌ها ساکن باشند، حتما باید آموزش‌های لازم را ببینند.
منبع : تسنیم
