کاوش در محوطه باستانی «کول تپه» شهرستان سرعین

گزارش جامع کاوش در محوطه باستانی «کول تپه» شهرستان سرعین

سرپرست هیئت باستان شناسی کول تپه شهرستان سرعین گفت: کاوش‌های فصل نخست کول تپه آناهیتا سرعین به کشف سازه معماری منحصر به فردی که به اعتقاد باستان شناسان احتمالا کارکرد آیینی از دوران فرهنگی کوراارس دارد منجر شده است.

قادرابراهیمی، سرپرست هیئت باستان شناسی کول تپه شهرستان سرعین با بیان اینکه کول تپه سرعین در ۳۵ کیلومتری اردبیل واقع شده و بافت مسکونی شهر توریستی سرعین آن را کاملا در برگرفته گفت: در سمت مغرب این محوطه چشمه‌ای به نام «تپه چشمه سی» قرار دارد که می‌توان شکل گیری و دوام استقرار‌های هزاره‌های پیشین را به سبب وجود همین چشمه خنک در کنار چشمه‌های آبگرم و جوشان منطقه سرعین دانست.

سرپرست هیأت باستان شناسی افزود: برای مطالعه دوران‌های باستان شناختی در کول تپه سرعین، کاوش در یک ترانشه اصلی به منظور لایه نگاری محوطه و دو ترانشه کمکی دیگر به صورت محدود جهت تکمیل اطلاعات لایه نگاری از ابتدا و انتهای استقرار‌های این محوطه در طی سه ماه به اجرا درآمد.

او گفت: با توجه به مطالعات اولیه و سرمیدانی در طی اواخر هزاره چهارم/اوایل هزاره سوم پیش از میلاد اولین استقرار‌ها در شهر سرعین توسط مردمان کورا-ارس در کنار برکه‌ای کوچک شکل گرفته است.

ابراهیمی از ویژگی‌های فرهنگی مردمان ساکن در این محوطه به سفال‌های سیاه و خاکستری یا قرمز-سیاه با تزئینات کنده و داغدار و دسته‌های شاخصِ معروف به نوع دسته نخجوانی اشاره کرد و افزود: همچنین وجود پیکرک‌های گلی به شکل انسان و حیوانات مختلف از دیگر ویژگی‌های فرهنگی دوران مفرغ قدیم این محوطه است که قابل مقایسه با سایر محوطه‌ها و استقرار‌های دوره فرهنگی کورا-ارس است.

ساختار موجود در کاوش جدید منحصر بفرد هستند

سرپرست هیأت باستان شناسی گفت: وجود خانه‌های مسکونی مدور در فاز‌های اولیه و قدیمی‌ترین استقرار‌ها که در نهایت در فاز‌های بالایی تبدیل به معماری با سازه‌های راست گوشه می‌شود از دیگر ویژگی‌های فرهنگی قابل مقایسۀ این محوطه با محوطه یانیق تپه به عنوان مشهورترین محوطه از دوره کورا-ارس در منطقه آذربایجان ایران است.

او از یافته‌های شاخص این کاوش به ساختار مدور شکل با تزئینات مختلف در دیوار‌های آن اشاره کرد و گفت: این ساختار که به شکل مدور با قطری نزدیک به ۱۰ متر ساخته شده دارای تزئینات شیاردار به صورت افقی در قسمت‌های تحتانی داخل بنا است.

این باستان شناس گفت: همچنین با توجه به بقایای آواری از داخل این بنا قسمت‌های بالایی جداره داخلی نیز با نقوش کنده هندسی و گا‌ها متقاطع که داخل آن‌ها نیز با ماده قرمز رنگ اندود یافته اند مزئین گشته بود.

او تصریح کرد: وجود فضای مربع شکل با چاله‌هایی که به شکل منظم و با فواصل معین از دیواره و از همدیگر با کاسۀ سفالی بزرگ در میان خود و با کادر‌های فرورفته مستطیل شکل در قرنیز‌های این فضا که به طور کامل با مواد قرمز رنگ رنگ آمیزی شده اند از دیگر ویژگی‌هایی هستند که کارکرد و کاربری خاص این بنای مکشوفه را قوی‌تر می‌سازند.

این باستان شناس خاطرنشان کرد: تاکنون ساختاری که مشابه یا قابل مقایسه با این بنا باشد از هیچکدام از محوطه‌های کاوش شده در حوزه فرهنگی کورا-ارس گزارش نشده است.

شکل گیری دژی از دوره مفرغ

ابراهیمی گفت: باتوجه به ساختار بیرونی بنا و همچنین ساختار‌های درونی و نوع چینش فضای آن به سختی می‌توان آن را مربوط به محل سکونت و زندگی دانست و چنین مواردی احتمال اینکه با بقایای یک بنای عمومی با کارکرد خاص در میان مردمان ساکن محوطه مواجه باشیم را تقویت و مطرح می‌سازد.

او افزود:علاوه بر آثار دوران مفرغ قدیم در کاوش‌های کول تپه سرعین آثاری از دوران مفرغ جدید و آهن نیز کشف و مورد مطالعه قرار گرفت.

سرپرست هیأت باستان شناسی گفت: وجود سازه‌های عظیم با استفاده از سنگ‌های بزرگ و حجیم در این محوطه شکل گیری دژی از دوران مفرغ جدید تا عصر آهن را در این محوطه بازگو می‌کند.

او افزود: حائز اهمیت است که پس از استقرار‌های عصرآهن نیز تداوم استقرار در این محوطه تا دوران موسوم به فرهنگ سفالی سبک اردبیل ادامه یافته و تداوم استقرار‌ها پس از این دوره قطع تا در نهایت مجددا در دوران میانه اسلامی این محوطه مسکون می‌شود.

ابراهیمی تصریح کرد: وجود گورستانی از دوران میانه اسلامی با سنگ قبر‌های متعدد و در اشکال و طرح‌های مختلف حضور اقوام و طیف‌های مختلف مذهبی را در کنار این محوطه بازگو می‌سازد.

او گفت: همچنین با توجه شواهدی که از بررسی‌های میدانی بدست آمد احتمالا در کنار این محوطه و در محدوده گورستان بنایی قایل مقایسه با مقابر برجی شکل و یا سایر مقابر موجود در منطقه بنا شده بود که امروزه تخریب و تنها به صورت تلی از آوار و خاک در آمده که در میان مردم محلی منطقه به «قبرستان تپه سی» معروف است.

احتمال وجود تمدنی از هزاره چهارم پیش از میلاد

سرپرست هیأت باستان شناسی در تشریح نتایج این پروژه گفت: آنچه از کاوش در کول تپه سرعین و تأکیدا در مراحل اولیه مطالعه آن بدست می‌آید این محوطه در مقاطع مختلف باستانی و تاریخی از اواخر هزاره چهارم پیش از میلاد تا دوران میانه اسلامی مسکون بوده است.

ابراهیمی تصریح کرد: کشف ابزار‌های سنگی از گمانه‌های ایجاد شده در حاشیه برکه چشمه تپه سی در ضلع غربی و جنوبی محوطه حضور انسان و جوامع انسانی را بسیار قدیمی‌تر از هزاره چهارم پیش از میلاد در این منطقه و محوطه نشان می‌دهد که لازمه تایید قطعیت آن ادامه روند کاوش‌ها و مطالعات باستان شناختی در این محوطه است.

کاوش در این محوطه با مجوز پژوهشگاه میراث فرهنگی وگردشگری با همکاری اداره کل میراث فرهنگی استان اردبیل و شهرداری شهر سرعین انجام شده است.

منبع : باشگاه خبرنگاران جوان (اردبیل)