فصلنامه مسکن و محیط روستا شماره ۱۶۶

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

کالبد بومی روستاهای گیلان با درهم‌تنیدگی معبر، خانه و زمین‌های کشت و ورز، بافت باز پراکنده را نمایان می‌سازد که واحد مسکونی در میانه‌‌ محوطه‌ای نسبتاً وسیع به‌همراه بناهای جانبی و فضاهای خدماتی خانه در چینشی به‌ظاهر مغشوش قرار دارد. حصارهای کوتاه محوطه‌ با پوشش گیاهی و درختان ادغام شده، در انفصال و اتصالی مبهم، به‌نظر مرزی غیر متقن را جلوه می‌دهند‌ اما آیا در پس این ظاهر آشفته، انتظام‌ و ضوابطی نانوشته را می‌توان یافت؟ و اصولاً چه عواملی بر چینش عناصر محوطه مسکونی در روستاهای گیلان مؤثر است؟

 

عوامل متعددی در شکل­گیری فضاهای خانه­ های روستایی تأثیر گذارند که میزان اهمیت و تأثیرگذاری همه­ آن‌ها یکسان نیست. یکی از مهم­ترین این عوامل، عوامل فرهنگی- اجتماعی می ­باشد که رسیدن به درک فضایی و مفاهیمی که در معماری خانه ­های روستایی وجود دارد را امکان پذیر می­سازد. بنابراین در نوشتار حاضر سعی شده است تا با تعیین جایگاه و اهمیت عوامل مذکور در شکل­گیری روابط فضایی خانه‌های روستایی، نحوه تأثیر نگرش­های اجتماعی و فرهنگی بر شکل خانه تشریح شود.

 

 دریافت کامل مقاله

مسکن روستایی به‌عنوان اصلی‌ترین عنصر کالبدی فضا با ماهیت معیشتی، تحت تأثیر عوامل و نیروهای مختلف همواره در حال تغییر و تحول بوده ‌است. این تغییرات بر روی مؤلفه‌های مسکن محور نیز مؤثر بوده است. در تحقیق حاضر به تحلیل و رتبه‌بندی مؤلفه‌های مسکن معیشت محور و نقش عوامل اقتصادی در تحولات آن پرداخته شده است. نوع تحقیق، کاربردی و از نظر ماهیت، توصیفی- تحلیلی است. روش گردآوری اطلاعات به‌صورت کتابخانه‌ای و میدانی (پرسشنامه و مصاحبه)، روش تجزیه‌وتحلیل اطلاعات به‌صورت توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و استنباطی (آزمون باینومیال و رگرسیون چند متغیره) و مدل ویکور است.

 

 

---

زلزله و صدمات ناشی از وقوع آن همواره در کمین جوامع انسانی به‌ویژه بافت‌های آسیب‌پذیر روستایی می‌باشد. اقدامات مرتبط با بازسازی کالبد پس از سانحه‌ در کشور ما با کم و کاستی‌هایی مثل عدم توجه به احیای نیازهای هویتی افراد و ایجاد یا ارتقای حس مکان پس از تخریب منطقه مسکونی و بازسازی مکان جدید همراه است‌ لذا ضرورت پژوهش در این زمینه همواره بحثی چالش برانگیز در میان جوامع آسیب‌دیده و بازسازی شده خواهد بود.

 

اگروتوریسم یا گردشگری کشاورزی عبارت است از تعامل سازنده بین گردشگر و مردمان روستایی که در خلال آن زندگی مردم، هنر، میراث فرهنگی و از همه مهم‌تر کشاورزی آنان به گردشگر شناسانده شده و امکان درآمدزایی مستقیم و توسعه اقتصادی را فراهم آورد. اگروتوریسم به‌عنوان زیر مجموعه‌ای از گردشگری روستایی، یکی از زمینه‌های بسیار مناسب برای توسعه پایدار در روستاها است

 

در سال‌های اخیر، سکونتگاه‌های روستایی در جریان دگرگونی‌های مکانی – فضایی دچار تحولاتی شده‌اند که متأثر از نوع و ماهیت جریان‌ها و روابط فضایی بین آن‌ها و شهرها (به‌ویژه کلانشهرها) بوده است. جریان مردم و جریان پول مهم‌ترین جریان‌هایی هستند که تحولات روستاهای پیرامونی را سبب شده‌اند. در بین این تحولات اگر چه بیشتر در ساختار کالبدی بوده ولی ساختارهای اجتماعی- اقتصادی را نیز تحت تأثیر قرار داده است‌.

 

همان گونه که آب انبارجهت انباشت و ذخیرۀ آب آشامیدنی مورد استفاده قرار می‌گرفت یخچال نیز مخزنی جهت نگهداری و حفظ یخ بوده است. یخ در زمستان و در طی ماه‌های سرد سال تهیه شده و در طی فصول گرم، یخ ذخیره شده تا شروع زمستان سال بعد مورد استفاده قرار می‌گرفت. در مناطقی که اقلیم آن باعث می‌شده که برف و یخ زمستانی در ارتفاعا‌ت پایدار بماند برای استفاده در فصول گرم از این ذخایر استفاد می‌شد و بنای خاصی برای تولید و ذخیره یخ وجود نداشت. اما در مناطق گرم و خشک ایران‌ مانند شهرستان نایین‌ که دارای تابستان‌های نسبتاً طولانی و درجه حرارت بالای هوا در تابستان هستند با استفاده از فنون معماری ایرانی سازه­ای به نام یخچال برای تولید، ذخیره و نگهداری یخ ساخته شده است.

 

 

پس از رخداد زلزله طبس در ۲۵ شهریور ۱۳۵۷ بخش گسترده­ای از تخریب­ها مربوط به ساختمان‌های روستایی در اطراف این شهر (طبس) بود. با توجه به اقلیم گرم ­و ­خشک منطقه، روستاهای آسیب­ دیده عمدتاً دارای بافت خشتی و گلی بودند. اصفهک به‌عنوان نمونه‌ای از بافت خشتی روستایی موجود در منطقه طبس، در خلال زمین­لرزه مذکور دچار آسیب­ها و ویرانی­های گوناگونی گردید. این بافت روستایی به‌عنوان نمونه ­ای جالب توجه از فن ­آوری­ها و سنت­های معماری اقلیمی ایران در رابطه با مسکن روستایی و بهره‌گیری مصالح بوم­آورد، در فهرست آثار ملی ایران به شماره ۳۱۳۳۶ ثبت شده است

 

تاب‌آوری برآیندی از عوامل مختلف است، طیفی از عوامل که در سطح منطقه‌ای تحت ‌تأثیر پیوندهای روستایی-شهری ازجمله تحرک مردم، جریان اطلاعات و ایده‌ها، جریان‌های اعتباری و مالی قرار گرفته و قادر به تقویت یا تضعیف آن می‌باشند. با توجه به این مسئله، مطالعه حاضر با کاربرد نرم‌افزار “سناریوویزارد” در پی طرح سناریوهای تاب‌آوری زلزله با توجه به پیوندهای روستایی-شهری است. بدین منظور شهرستان‌های دماوند، شمیرانات و فیروزکوه به‌دلیل قرارگرفتن در حریم گسل‌ها و معرفی به‌عنوان آسیب‌پذیرترین مناطق تهران در طرح آمایش این استان و رواج جریان‌های مهاجرتی از شهر به روستا و جریان‌های معکوس به‌ویژه به‌دلیل گردشگری خانه‌های دوم به‌عنوان نمونه انتخاب شدند.