فصلنامه مسکن و محیط روستا شماره ۱۵۱

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

سوانح طبیعی در ایران سالانه خسارات و تلفات وسیعی را در سطوح مختلف سکونتگاه­های شهری و روستایی به‌دنبال دارد. در این میان سکونتگاه­های روستایی به‌دلیل ضعف­های کالبدی قربانی جدی­تری در این سوانح­اند. بازسازی روستاها به‌دنبال سوانح عمدتاً با سیاست‌های مختلفی انجام می­گیرد. در حالت کلی زمانبر و پرهزینه بودن درجاسازی در تخریب­های وسیع، تصمیم­گیران دولتی را به سمت و سوی جابه­جایی کالبدی روستا جهت استقرار سریعتر اهالی و سروسامان دادن آن­ها سوق می­دهد.

 

یکی از جنبه‌های مهم توسعه پایدار اجتماعی به‌وجود آوردن فرصت مشارکت کودکان و نوجوانان است که تأثیر عمیقی بر رشد فردی و ذهنی آنان می‌گذارد. تا‌کنون در کشور ما کودکان و نوجوانان از فرایند برنامه‌ریزی، علی‌رغم دغدغه طراحان و برنامه‌ریزان در بهبود کیفیت‌های محیطی با مشارکت مردم (و سهم بزرگ کودکان و نوجوان از جمعیت) نادیده گرفته شده‌اند.

 

 دریافت کامل مقاله

در اغلب برنامه‌های بازسازی پس از سانحه، سیاست جابه‌جایی سکونتگاه به عنوان راه‌حلی مناسب در راستای کاهش خطر در مقابل سوانح قلمداد می‌شود. با این حال بررسی تجارب مختلف حاکی از آن است که پیامدهای جابه‌جایی به گونه‌ای بوده که عموماً بازماندگانی که جابه‌جا شده‌اند به دلایل مختلفی از جابه‌جایی رضایت نداشته و این امر در مواردی به خالی از سکنه شدن واحد‌های احداثی در روستای جدید و بازگشت به روستای قدیم منجر شده است.

 

 

---

شهر مهریز امروزه در نزدیکی مسیر ارتباطی یزد به کرمان و در فاصله ۲۵ کیلومتری جنوبی شهر یزد واقع شده است. با توجه به شرایط اقلیمی و توپوگرافی حاکم بر این محدوده سکونتگاه‌های موجود از تنوع بسیاری برخوردار هستند. اغلب بافت‌های شهری و روستایی منطقه مهریز در پیرامون کوهپایه‌های شیرکوه، طبق فرایندی ارگانیک و بر‌اساس تعامل انسان، معماری و طبیعت برپا شده و توسعه یافته است. شهر تاریخی مهریز با دارا بودن قنوات و باغات متعدد از نظر ریخت کالبدی از نمونه‌های منحصر به‌فرد در اقلیم گرم و خشک می‌باشد و نسبت به شهرهای دیگر منطقه یزد از منظر طبیعی وسیع‌تری برخوردار است، به‌طوری که در مطالعات پایه و ابتدایی در ساختار شهر این گونه به‌نظر می‌رسد که روند شکل‌گیری و گسترش آن، بر مبنای الگوی باغ شهر پایه‌ریزی شده است.

 

با وجود تعداد زیادی بناهای خشتی در ایران، اصفهان به‌عنوان یک شهر تاریخی در مرکز ایران دارای بناهای تاریخی و غیر تاریخی خشتی فراوان است که قدمت برخی از آنان چند صد سال است. همچنین روستاهای متعددی با بناهای کاملاً خشتی با ده‌ها هزار سکنه در داخل و خارج از منطقه اصفهان وجود دارد. اخیراً محققین بر روی بهبود رفتار مقاومتی بناهای خشتی شامل خواص مقاومتی خشت و روش‌های مرمت و مقاوم‌سازی سازه‌های خشتی موجود، متمرکز شده‌اند. به‌منظور بهبود خصوصیات مقاومتی خشت­های تولیدی از خاک منطقه شمال شرق اصفهان (حبیب آباد) ، در این تحقیق تأثیر مواد افزودنی شامل ماسه، گچ، آهک، پودر آجر و کاه با درصد­ها و ترکیبات مختلف، بر روی ۲۱ طرح، مورد بررسی قرار گرفته است.

 

مسکن نقش بسیار مهمی در کیفیت زندگی جامعه بشری داشته و بخشی بزرگی از هزینه‌های زندگی خانوارها را به‌خود اختصاص می‌دهد. با توجه به بالا بودن تأمین هزینه مسکن، دولت‌ها معمولاً برای کمک به تأمین مسکن به‌ویژه برای خانوارهای کم درآمد از طریق احداث مسکن اجتماعی و اعطای وام‌های کم بهره اقدام می‌کنند.

 

بافت‌های تاریخی و قدیمی شهرها و روستاهای کشور جزئی از میراث فرهنگی و تاریخی آن‌ها محسوب می‌شوند. این بافت‌ها با گذشت زمان و عدم توجه و نگهداری مناسب، دچار فرسودگی و اضمحلال کالبدی و عملکردی می‌گردند. بنابراین حفظ، بهسازی کالبدی و توانمندسازی عملکردی آن‌ها اجتناب ناپذیر است. این فرسودگی‌ها علاوه بر پهنه‌های شهری در روستاها نیز دیده می‌شود. سنجش میزان فرسودگی کالبدی این پهنه‌ها جهت انتخاب الگوی مداخله‌ صحیح ازجمله مهم‌ترین چالش‌های پیش‌روی برنامه‌ریزان و مدیران شهری است. از این رو تدوین الگوهای مناسب جهت شناسایی صحیح پهنه‌های فرسوده و اولویت‌بندی آن‌ها ضروری به‌نظر می‌رسد.

 

در شهر مشهد ۸ پهنه عمده و ۴۲ محله حاشیه ‏نشین وجود دارد. براساس آمار سال ۱۳۸۵ این محلات ۸۰۴۰۰۰ نفر جمعیت و ۶۳۵۴ هکتار وسعت دارد که ۳۳% از جمعیت و ۲۲% از وسعت شهر مشهد را شامل می‌شود. ارزیابی شرایط کیفی مسکن در این محلات حکایت از وضعیت نامناسب آن دارد. این در حالی است که در بررسی تجربیات جهانی در خصوص ارتقای کالبدی محلات حاشیه‌نشین و بهبود شرایط کیفی و کمی مسکن، موضوع کوچک‌سازی مسکن اهمیت ویژه‏ای دارد.