تأليفاتفصلنامه هنر و تمدن شرقمجلاتمقالات
فصلنامه هنر و تمدن شرق شماره ۲۲
فهرست مقالات در فصلنامه هنر و تمدن شرق شماره ۲۲
۱- ارتباط ایزد باد (وای) با نوارهای در حال اهتزاز ساسانی | مینا جلالیان
۲- گاوکُش در استورۀ مهر ایرانی | علی نیکویی
۳- رهیافتی بر کارکرد آیینی غار کلماکره | محمد کلهر
۴ – آیین مهر در اسطوره و تاریخ و سیرتحول آن در شرق و غرب | فریدون آورزمانی
۵ – مهر تا الله : بررسی جایگاه نور و چگونگی تداوم آن در آیین‌ها و ادیان ایران زمین، از باستان تا اسلام امروز | فاطمه شریعتمداری
۶- نقاشی اویغور، حافظ میراث هنر نقاشی مانویان | شهره جوادی؛ شهریار خونساری
چکیده مقاله ۱ فصلنامه هنر و تمدن شرق شماره ۲۲
نوارهای بلند، موّاج و در حال اهتزاز، از شاخصه‌های هنر دوران ساسانی است که علاوه بر حلقۀ قدرت و تاج شاه، بر لباس و کفش، اسب و کمان شاه و لباس ایزدان و همچنین در برخی حیوانات، اشیاء و گیاهان نیز دیده می‌شوند. نوارها جایگزین بال در حلقۀ قدرت شده‌اند و باید همان ارتباط را با نیروهای آسمانی تداعی کنند. هدف از ایجاد آثار دورۀ ساسانی، نشان‌دادن قدرت و پیروزمندی شاه و مشروعیت آن از طریق فرّه‌مندی شاه بوده است.
چکیده مقاله ۲ فصلنامه هنر و تمدن شرق شماره ۲۲
گاوکُش در استورۀ مهر ایرانی | علی نیکویی
استورۀ مهر یکی از کهن‌ترین اساتیر ایران است؛ این باور بر بسیاری از آیین‌ها و ادیان بعد از خود تأثیر مستقیم نهاده که مقالات و کتاب‌های متعدد توسط محققان ایرانی و غربی در مورد آن نوشته شده است. تأثیر آن بر ادیان زردشتی، مسیحیت، یهود و برخی از آیین‌های اسلامی و عرفان‌های شرقی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.
با کشف غار کلماکره در پاییز ۱۳۶۸ اشیای باستانی مکشوفۀ آن اندک‌اندک زینت‌بخش موزه‌های ملی ایران، فلک‌الافلاک، ایلام و تبریز در داخل کشور و موزه‌های لوور، بریتانیا، متروپولیتن نیویورک، میهوی توکیو و مجموعه‌های خصوصی در خارج از مرز شد. در حجم گستردۀ اشیای سیمین و زرین منسوب به کلماکره، ظرافت، هنر و فن‌آوری‌های بی‌بدیل به کار رفته و اشیای مزبور که پیشینه‌ای به ژرفای حکومت محلی شاهکان ناشناختۀ ساماتوره در عصر ایلام نوـ قرون ۸ و ۷ ق. م. دارند باعث شد تا کلماکره مورد توجه ویژۀ باستان‌شناسان و مورخان قرار گیرد.
چکیده مقاله ۴ فصلنامه هنر و تمدن شرق شماره ۲۲
آیین مهر در اسطوره و تاریخ و سیرتحول آن در شرق و غرب | فریدون آورزمانی
مهر، بزرگ ایزد آریایی که نماد نور و فروغ خورشید، یاور جنگجویان راستین و خدای عهد و پیمان بوده، پس از مهاجرت آریاییان به ایران و هند جایگاه ویژه‌ای داشت چنانکه در هندوستان در کنار سایر خدایان بود و نزد ایرانیان ستایش می‌شد و مقام والایی داشت.
پس از ظهور زرتشت، میترا خدای خورشید یار و یاور اهورامزدا شد که همراه با آناهیتا ایزدبانوی باروری و آب‌های پاک همواره در دین زرتشت به حیات خویش ادامه داد. در دوران اسلامی نیز کیش مهر به گونه‌ای دیگر در تفکر و فرهنگ و رسوم جدید دگردیسی کرد که تاکنون شاهد آن هستیم.
پس از ظهور زرتشت، میترا خدای خورشید یار و یاور اهورامزدا شد که همراه با آناهیتا ایزدبانوی باروری و آب‌های پاک همواره در دین زرتشت به حیات خویش ادامه داد. در دوران اسلامی نیز کیش مهر به گونه‌ای دیگر در تفکر و فرهنگ و رسوم جدید دگردیسی کرد که تاکنون شاهد آن هستیم.
وجود دیدگاهی معنوی و متعالی نسبت به نور، مسئله‌ای است که می‌توان آن را در ادیان و آیین‌های مختلف ایران زمین ملاحظه کرد. در این دیدگاه، نور دارای اصلی متافیزیکی و مقدس بوده و دارای ماهیتی معنوی و روحانی است. مهر در آیین‌های کهن، ایزد نور و روشنایی بوده و در آیین زرتشت و سپس در دین اسلام نیز جایگاه ویژه‌ای دارد، چنانکه خداوند در قرآن، خویش را تحت عنوان نور آسمان‌ها و زمین ذکر کرده است. بنابراین نور را می‌توان سرچشمۀ تمام هستی دانست که در طی زمان و آیین‌های مختلف، شکلی نو به هستی می‌بخشد و با شکافتن تاریکی و نفوذ در اذهان، زندگی را در روح مکان می‌دمد. این عنصر در فرهنگ ایرانی همواره واجد جوهری مشترک و ازلی بوده و در واقع نشانۀ عالم والا و فضای معنوی است و ارزش قدسی و متعالی آن در سرتاسر این فرهنگ امتداد داشته وگذشته را به امروز پیوند می‌دهد.
چکیده مقاله ۶
نقاشی اویغور، حافظ میراث هنر نقاشی مانویان | شهره جوادی؛ شهریار خونساری
با وجود تحریم نقاشی از نظر اسلام و سخت‌گیری‌هایی که در قرون اولیۀ ظهور دین جدید وجود داشت، نقاشی ایرانی توسط قوم اویغور که به آیین مانی گرایش پیدا کرده بودند، حفظ و در امتداد جادۀ ابریشم تا کشور چین ادامه پیدا کرد.
