تأليفاتفصلنامه هنر و تمدن شرقمجلاتمقالات
فصلنامه هنر و تمدن شرق شماره ۱۹
فهرست مقالات در فصلنامه هنر و تمدن شرق شماره ۱۹
۱- سخن سردبیر
۲- آیین و باورهای قوم ایزدی | فریدون آورزمانی
۳- اماکن مقدس با پیشینۀ نیایشگاهِ «مهر» | شهره جوادی
۴ – صابئین مندائی : کیهان شناسی، سازه و منظر | مهرداد عربستانی
۵ – نشانه‌های مهر در نقوش قالی ایران | نازیلا دریایی
۶- مطالعه تطبیقی اساتیر ایران و ارمنستان با تکیه بر ایزد «مهر» | علی نیکویی
۷- حضور نمادهای باستانی ایران (نمادهای مهری-میترایی) در فرهنگ و هنر غرب و تداوم آن در دوران اسلامی و مسیحی | مینا جلالیان
چکیده مقاله ۲ فصلنامه هنر و تمدن شرق شماره ۱۹
آیین و باورهای قوم ایزدی | فریدون آورزمانی
قرن‌هاست که در سرزمین شمالی میان‌رودان و کوهستان‌های صعب‌العبور آن ناحیه، مردمانی کرد زبان با آیینی خاص زندگی می‌کنند، آنها پیرو مجموعه‌ای از آیین‌های باستانی ایران و میان‌رودان هستند که باورهای خود را چون گوهری گران‌بها پنهان و پوشیده داشته و خود را «ایزدی» می‌نامند، پس از گسترش اسلام در ایران ارتفاعات کوهستان‌های هولوان (حلوان) و سنجار را پناهگاه خود ساختند تا بتوانند کیش باستانی خود را حفظ کنند؛ آنها مردمی راستگو، دلیر و بر عهد و پیمان خود استوارند. در این مقاله به بررسی عقاید و برخی آداب و رسوم آنها با جمال اشاره شده است.
صخره‌ها و غارهای طبیعی، چارتاقی و اماکن غاری شکل زیرزمینی یا به اعتقاد بسیاری از نظریه‌پردازان و صاحب‌نظران مکان‌هایی در ارتباط با نیایش مهر (میترا) بوده‌اند وجود این اماکن در دل کوه و صخره یا در زیر زمین و غارها بازگشت به باورهای میترایی دارد که زاده شدن مهر از دل سنگ و صخر (یا طبق استوره ایران از نوری که از برهم خوردن دو صخره ایجاد شده (صاعقه) و سپس قربانی گاو در غار) بوده و نیایش ایزد در مکان‌هایی این‌چنین انجام می‌شده است. تاکنون مردم برجا مانده که در جوار غار، کوه، چشمه و درختان مقدس انجام می‌شود و بسیاری از آداب ایرانیان کهن را حفظ کرده است. از این رو می‌توان حضور باور و آیینی کهن را در گذر زمان شاهد بود و دگردیسی تفکر و رسوم ایرانی را در دوران اسلامی نیز پی گرفت. چنانکه امروز اغلب زیارتگاه‌های مسلمانان همانا نیایشگاه‌های دوران باستان بوده که تقدس خود را حفظ کرد، محل و مأمن مردم و تکیه‌گاهی برای توسل و حاجت‌خواهی است.
چکیده مقاله ۴ فصلنامه هنر و تمدن شرق شماره ۱۹
صابئین مندائی : کیهان شناسی، سازه و منظر | مهرداد عربستانی
صابئین مندایی اعضای قوم-دینی هستند که سرزمین مادری ایشان عمدتاً در جنوب غربی ایران (خوزستان) و در کشور عراق در بین‌النهرین قرار دارد. ایشان مردمانی مدرن هستند که حامل یک سنت دینی باستانی گنوستیکی و گنجینۀ مکتوبی از متون دینی هستد که مبنای هویت متمایز فرهنگی ایشان است. سنت دینی مندایی مبتنی بر یک کیهان‌شناسی دو قطبی بر اساس تقابل آسمان و زمین، و نور و ظلمت بنا شده است که این ساختار متناسباً در مناسک مندائی، حلال و حرام های دینی، و نیز سازه‌های آیینی و چشم‌انداز عبادتگاه‌های ایشان متبلور می‌شود.
چکیده مقاله ۵
نشانه‌های مهر در نقوش قالی ایران | نازیلا دریایی
امروزه محققینِ علاقمندی، نشانه‌ها و ردپاهایی از کیش مهر را با گذشت چند هزارۀ از آن در میان بازمانده‌هایی از دنبالة فرهنگ و تمدن ایرانی جستجو می‌کنند. علاوه بر اسناد مکتوب و تاریخ‌دار که به یقین دلالتی بس متقن بر استنباط‌ها و نتیجه‌گیری‌هاست، عناصر و بقایایی به صورت غیر مستقیم نشانه‌ای از ماندگاری مهر باقی گذارده‌اند. نقش زبان خاموشی که می‌توانسته مُهر مِهر را بر پیشانی تاریخ ایران حک کرده باشد؛ زبان الگوییِ پیدا و نهانی است که در حوزه‌های متفاوت علم برای رمزگشایی آن، بازخوردهای متفاوتی وجود دارد.
چکیده مقاله ۶
ایران و ارمنستان دارای روابط تاریخی، سیاسی و فرهنگی بسیار گسترده در گذر هزاره‌های تاریخی بوده‌اند، ارمنستان از دوران حاکمیت مادها تحت نفوذ شاهنشاهی ایران قرار گرفت؛ و این آغاز اثرگذاری در عرصۀ سیاست و هم در عرصۀ فرهنگ و باورهای دینی بود. تأثیر ایرانیان بر ارامنه از لحاظ دینی تا زمان مسیحی شدن ارمنستان در میانۀ قرن سوم میلادی به دست “گریگوری روشنگر۱” برقرار بود، با توجّه به هم‌نژادی ارامنه و ایرانیان و نزدیکی جغرافیایی دو سرزمین به یکدیگر چنین به نظر می‌آید که این دو قوم در زمینه‌های گوناگون از جمله ادیان و باورها تأثیرات متقابل بر هم داشته‌اند، با این نگاه در پژوهش حاضر به بررسی جایگاه ایزد “مهر” در باورهای کهن ارامنی و ایرانی پرداخته شده و تا تأثیرات تفکّر مهرپرستی در ایران را بر گرایش به ایزد مهر در ارمنستان پیش از مسیحیت بررسی می‌کند.
چکیده مقاله ۷
از ویژگی‌های هنر ایران در دوران باستان، توجّه به زیبایی، استیلیزه و ساده و هندسی شدن نقوش، پیوند نزدیک به زندگی، پیوستگی انواع هنرها باهم، و سبک تزیینی آن بوده است. هنر تزیینی ایران در نهایت وضوح و شدّت تأثیر بوده، چنانکه می‌توان آن را «هنر نقش مطلق» خواند، یعنی هنری که می‌تواند مانند موسیقی و معماری تلقی شود و فارغ از زمان و مکان و محتوا تأثیر‌گذار باشد. دوران ساسانی، دورۀ اوج هنر باستانی ایران بود. کشورگشایی‌ها، روابط تجاری و سیاسی، رواج آیین مهرپرستی در خارج از مرز‌‌های ایران و تا اروپا، همه سبب اشاعه و گسترش هنر ایران و تأثیر بر کشور‌های دیگر شدند.
