شاخص‌های فضای عمومی کارآمد برای شهروندان
شاخص‌های فضای عمومی کارآمد برای شهروندان
کارآمدی فضای عمومی مهم‌ترین عاملی است که می‌تواند اقشار گوناگون یک جامعه را به سمت آن جذب کند؛ دستیابی به این مهم نیازمند در نظر گرفتن عوامل متعددی است.
به طور کلی به تمامی میادین، پارک‌ها، زمین‌های بازی، خیابان‌ها، بازارها و اماکن مسکونی یا تجاری که مورد استفاده‌های همگانی قرار دارد، فضای عمومی گفته می‌شود. بنابراین می‌توان گفت فضاهای عمومی در اندازه‌ها، شکل‌ها و حالات کوچک و بزرگ مختلفی وجود دارد. این فضاها تنها مخصوص شهرها نیست و همه جا دیده می‌شود. وجود این حجم از تنوع منجر می‌شود که عوامل متعددی در جذب یا دفع عموم مردم به سمت فضاهای عمومی نقش داشته باشد و مسلم است که فضاهای عمومی زیبا، جاذب و فضاهای بی‌روح و خشک، دافع شهروندان است. در ادامه با چند مورد از عواملی که در سرزندگی، جذابیت و زیبایی این فضاها تأثیرگذار است آشنا می‌شویم.
فعالیت‌ها
تبدیل یک مکان عمومی به مقصد عده‌ای از انسان‌ها با استفاده از روش‌های مختلفی صورت می‌پذیرد ولی ساده‌ترین و کلی‌ترین قاعده موجود برای آن، وجود فعالیتی برای انجام دادن است. این فعالیت می‌تواند شامل تفریح، خرید، استراحت، ورزش، درآمدزایی یا هر هدف دیگری باشد چرا که معمولا مردم به جایی می‌روند که چیزی برای تجربه وجود داشته باشد و فعالیت‌های مختلف، چه دائمی باشد و چه موقت، همواره موقعیت‌های مناسبی برای کسب هر نوع تجربه‌ای را فراهم آورد. کسب این تجربیات می‌تواند به صورت انفرادی یا دسته‌جمعی انجام گیرد ولی به هر صورت عامل مؤثری در جذب عده‌ای از مردم به فضاهای عمومی است. علاوه بر این افزودن ابتکارعمل توسط متخصصان و مسئولین به این فعالیت‌ها می‌تواند بهترین راهکار برای ساماندهی و کنترل تردد جمعیتی باشد که به فضاهای عمومی مراجعه می‌کنند.
معماری
برقراری تعاملات مناسب میان ساختمان‌ها، فضاهای بیرونی و کاربران از جمله مهم‌ترین و جذاب‌ترین عوامل موجود برای حضور در یک فضای عمومی پر جنب و جوش به حساب می‌آید. این جذابیت با توجه به ابعاد انسانی افزایش می‌یابد چرا که حواس انسان در خیابان‌های باریکی که رنگ، شکل، کاربرد، ارتفاع و سایر جزئیات ساختمان‌ها تغییر می‌کند، تحریک می‌شود.
برای مثال وجود ۱۵ الی ۲۰ مغازه مختلف در یک خیابان خرید یک‌صد متری انسان را در هر پنج ثانیه با شگفتی جدیدی مواجه می‌کند ولی قدم زدن در محیطی که یک نمای تکراری و یکنواخت به طور مداوم در آن تکرار شده، بسیار کسل‌کننده و خسته‌کننده است و باعث می‌شود که رهگذران بر سرعت قدم‌های خود بیافزایند و در اکثر مواقع بدون توجه از کنار آن عبور کنند.
البته در این مورد ارتفاع بناها مد نظر نیست و معماری طبقات همکف و هم‌سطح با خیابان مورد اهمیت قرار دارد که بسته به نوع فضای عمومی می‌تواند با کارکردهای مختلفی هم‌چون مغازه، رستوران، کافه، پنجره‌های بزرگ و ویترین فروشگاه‌ها، نیمکت و صندلی برای نشستن، جعبه‌های گل‌کاری‌شده، نرده‌کشی و غیره تزئین شود.
قابلیت دسترسی
شاید بتوان گفت که دردسترس نبودن یک فضای عمومی، بزرگ‌ترین نقطه ضعف آن است. بنابراین حصول اطمینان از دسترسی راحت عابران پیاده، دوچرخه‌سواران و رانندگان وسایل نقلیه به یک محوطه عمومی، بسته به نوع آن، از مهم‌ترین عوامل موجود برای حضور انسان‌ها است. این امکان دسترسی با توجه به کاربرد هر فضا متفاوت است و هر فضایی با توجه به قشری که به خود جذب می‌کند قوانین دسترسی مجزایی دارد، برای مثال دسترسی به اتومبیل در زمین‌های بازی به هیچ وجه ضروری نیست و اهمیتی ندارد ولی امکان دسترسی آسان به آن با استفاده از اشکال مختلف حمل و نقل بسیار مهم است.
علاوه بر حالت‌های مختلف حمل و نقل، وجود چندین ورودی و خروجی برای یک فضای عمومی از اهمیت بسزایی برخوردار است چرا که اطمینان از وجود مسیرهای کافی، منطقی، قابل عبور و دردسترس به سمت مقاصد مورد نظر از جمله مهم‌ترین عوامل جذب گروه‌های گوناگون انسانی به یک فضای عمومی به حساب می‌آید.
از سوی دیگر راه‌های دسترسی اضافی به یک فضای عمومی که کاربران را از ترافیک و ماندن پشت چراغ‌های راهنمایی و رانندگی معاف می‌کند مزیت قابل توجهی برای افرادی است که به دلیل وجود این موانع از رفتن به مکان‌های خاص خودداری می‌کنند. مدنظر قرار دادن رفاه توان‌خواهان و امکان دسترسی آسان آن‌ها به یک فضا نیز در جذب اقشار گوناگون به سمت یک محوطه تأثیر بسیاری دارد.
راحتی
اگرچه مفهوم راحتی کاملا انتزاعی و ذهنی است ولی مواردی وجود دارد که می‌تواند بر آن تأثیر مثبت بگذارد. به عنوان مثال کسب لذت و آرامش از تماشای محیط اطراف، تنوع رنگ‌ها، تمیزی و ایمنی محوطه، وجود صندلی کافی برای استراحت، خوشایندی فضا، مسطح بودن زمین منطقه، وسعت کافی، دربرداشتن امکانات کافی برای محافظت در برابر باد و باران یا نورخورشید، دوری از دودهای حاصل از وسایل نقلیه موتوری و غیره از جمله مواردی است که در بالا بردن احساس راحتی کاربران یک فضا تأثیرگذار است.
تنوع
یکنواختی و تک کاربری بودن یک محیط نسبت به محیط‌های چندمنظوره و متنوع از جذابیت کمتری برخوردار است. بنابراین استفاده ترکیبی از یک محیط تأثیر مثبتی بر تنوع کاربران و زمان‌های مختلفی دارد که آن فضا در طول روز و یا هفته مورد استفاده قرار می‌گیرد. از سوی دیگر فعالیت‌های متنوع و گوناگون نقش بسزایی در افزایش تنوع در ایجاد نماهای مختلف دارد و امکان استفاده بیشتر از مواد، رنگ‌ها و طرح‌های گوناگون را ایجاد می‌کند.
تنوع مفهومی کاملا مجزا از مناسب‌سازی یک فضای عمومی برای یک گروه خاص است و می‌تواند موارد کوچک و بزرگی را در بر گیرد. قرار دادن عناصر خاص در کنار یکدیگر که در مجموع رفاه عده‌ای را فراهم می‌آورد می‌تواند از مهم‌ترین کاربردهای استفاده از تنوع باشد.
برای مثال قرار دادن پریزهای برق برای شارژ تلفن همراه، نیمکت و سطل در یک محل و یا ترکییب زمین‌های بازی، دکه‌های فروش موادغذایی و میز و صندلی در محلی دیگر همگی در بخش تنوع جای می‌گیرد.
منبع: ایمنا
