مجلاتمعماریمقالات

سرگذشت اقتباس علوم و فنون جدید

سرگذشت اقتباس علوم و فنون جدید

نویسنده : سهیلا بسکی

چاپ شده در شماره بیست و چهار  مجله آبادی، بهار ۱۳۷۶

بخش اول

بخش دوم 

بخش سوم

بخش چهارم


سرگذشت اقتباس علوم و فنون جدید | دانشگاه
سرگذشت اقتباس علوم و فنون جدید | دانشگاه

ب) برای تأمین دانش فنی و نیروی انسانی موردنیاز اجرای برنامه های صنعتی و عمرانی که پس از افزایش قیمت نفت ابعاد بلندپروازانه یافته اند در مسیر عمده پیش گرفته می شود:

١. خرید خدمات فنی کارشناسی، به همراه خرید تجهیزات و تاسیسات فنی موردنیاز و حتی در بسیاری موارد مواد خام صنعتی، که به یمن ارز ارزان نفتی به راحتی میسر است. تقریبا تمامی پروژه های صنعتی و عمرانی مهم و حتی برنامه ریزی برنامه های عمرانی نخستین و برنامه های جامع بخشهای مختلف اقتصادی اعم از کشاورزی، و مرتع داری و صنایع و آمایش سرزمین … در این دوره با کمک مشاوران خارجی تهیه و اجرا و البته در قراردادهای مربوط، تأمین خدمات پشتیبانی و همچنین اعزام گروههایی از مهندسان و کارگران ایرانی برای کارآموزی در صنایع شرکتهای خارجی فروشنده هم پیش بینی می شود.

در واقع روش خرید مستقیم این خدمات تا حد زیادی جایگزین شیوه معمول در دوره گذشته یعنی استخدام کارکنان خارجی می شود. این امر تا حدی نتیجه ناگزیر پیچیدگی تأسیسات و تجهیزات صنعتی در قیاس با شرایط دورة قبل است که شکاف میان کشورهای صنعتی و عقب مانده از صنعت را در زمینه دانش فنی عمیق تر ساخته و نقش خریداران صنعت نوین را تا حد اپراتوری دستگاهها و تأسیسات خریداری شده تنزل بخشیده است.

۲. مسیر دوم گسترش آموزش عالی و تأسیس دانشگاههای صنعتی است که در دهه ۴۰ و ۵۰ سخت مورد توجه قرار می گیرد. در واقع در این دوره به یمن افزایش ناگهانی تعداد تحصیلکردگان در خارج از کشور، که با افزایش درآمدهای عمومی میسر شده است، کشور در تأمين مدرسان موردنیاز دوره متوسطه، دانشگاهها و مدارس عالی به خودکفائی می رسد و دیگر همچون دوره گذشته نیازی به استخدام معلمان خارجی نیست .

نخستین دانشگاه علوم و فنون کشور

در دهه ۴۰ دانشگاه صنعتی که نخستین دانشگاه علوم و فنون کشور و الگوی تشکیل چند دانشگاه مشابه در سالهای بعد است تأسیس می شود . در دهه ۵۰ شمار دانشگاهها به ۲۶ واحد می رسد، یعنی بیش از ۳ برابر می شود .

موسسه های آموزش عالی

در این دهه تعداد موسسه های آموزش عالی نیز به سرعت افزایش می یابد و در سال ۵۷ تعداد آنها به ۲۲۱ واحد می رسد. در سالهای دهه ۴۰ و ۵۰ تعداد واحدهای آموزش عالی تابع ارگانهای دولتی نیز به دلیل عدم پاسخ گویی دانشگاهها به نیاز ارگانهای دولتی و نا هماهنگی میان برنامه ریزی آموزش عالی و نیاز نیروی انسانی کشور افزایش می یابد . فارغ التحصیلان این واحدها اغلب متعهد به خدمت در ارگانهای مربوط می شوند.

ادامه مطلب
کهک ، نخستین شهر سبز کشور می‌شود

نخستین مرکز آموزش عالی

علاوه بر این موسسات آموزش عالی، در سال ۱۳۴۳ نخستین مرکز آموزش عالی خصوصی (یعنی مدرسه عالی حسابداری تأسیس می شود. تا نیمه دهه ۵۰ تعداد واحدهای خصوصی به ۴۱ می رسد. اما پس از رایگان شدن آموزش و پرورش تا سطح دانشگاه، اغلب آنها به تدریج دولتی می شوند. در سال تحصیلی ۵۷–۵۶ فقط ۱۷ واحد خصوصی باقی می ماند. و در سال ۵۸ با پیروزی انقلاب آنها هم دولتی می شوند.

انستیتوهای تکنولوژی در دانشگاه ها

در کنار مدارس عالی در دهه ۴۰ در نتیجه تأثیر گرفتن از نظام آموزش عالی امریکایی، دوره های فوق دیپلم نیز به ویژه در مدارس عالی و فنی حرفه ای و انستیتوهای تکنولوژی متداول می شود. بخشی از این مؤسسات تابع وزارت آموزش و پرورش هستند و هدف از تأسیس آنها تأمین نیاز وزارت آموزش و پرورش به معلم، به ویژه معلمان فنی و
حرفه ای، دبیران دوره راهنمایی، کارشناسان بهداشت مدارس و همچنین نیاز روزافزون کشور به تکنیسین و متخصص سطوح میانی در رشته های مختلف فنی و حرفه ای است . اما در مجموع ترکیب دانشجویان در دوره های تحصیلی مختلف یعنی دکترا، فوق لیسانس، ليسانس و فوق دیپلم نشان می دهد که در این دوره فعالیت های آموزش عالی در دوره ليسانس متمرکز است، اگر چه نسبت دانشجویان دوره فوق دیپلم تا مقطع انقلاب مسیر مسعودی دارد .

بررسی تحولات در دانشگاه

و آخرین نکته در بررسی تحولات دوره شتاب فرایند تحول اینکه : در برنامه چهارم (۵۱-۱۳۴۷) برای نخستین بار در تاریخ آموزش عالی، بر تحقيقات عاليه تأكید می شود. شورای ملی تحقیقات علمی وابسته به وزارت علوم و آموزش عالی عهده دار رسیدگی به این امر می شود. بنابراین در دهه ۵۰، تشکیل مراکز تحقیقاتی مستقل از دانشگاه با الگوبرداری از موسسات تحقيقاتی کشورهای صنعتی شکل می گیرد، که البته در کشور ما ناگزیر تحت نظارت شورای ملی تحقیقات و نظارت عالیه وزرای وزارتخانه های مربوط که در نظام دولتی گسترده عهده دار کلیه امور اقتصادی و غیر اقتصادی اند قرار می گیرند .

صنعتی شدن سریع ساختار

صنعتی شدن سریع ساختار اقتصادی کشور، عمدتا با اتکاء به سرمایه های کلان نفتی برای وارد کردن کارخانه ها و ماشین ابزار مختلف و اجرای طرحهای عمرانی گسترده با کمک مشاوران و کارشناسان فنی خارجی، در شرایطی صورت می گیرد که بنیانهای راستین صنعت و زمینه آموزشی مناسب برای آن موجود نیست.

ادامه مطلب
سامانه‌ ای برای رفع نیازهای مسکنی

تلاش نظام آموزشی کشور نیز عمدتا مصروف تربیت مهندس و متخصص دانشگاهی می شود که طبعة باتوجه به برنامه های آموزشی معمول نظامهای دانشگاهی جهان صنعتی فاقد مهارتهای عملی است و ظاهرا به دلیل عدم نیاز به فعالیت این گروه در صنایع و پروژه هایی که به یاری تکنولوژی و مشاور خارجی به راه انداخته شده اند، نظام حرفه ای مکمل آموزش عالی که وظیفه صدور مدارك حرفه ای رشته های تحصیلی موردنیاز صنعت را دارد، اساسا مورد توجه قرار نمی گیرد.

محروم ماندن صنایع از تکنیسین ها

نتیجه طبیعی این فرایند، محروم ماندن صنایع از تکنیسین ها و متخصصین موردنیاز صنعتی است. نظام آموزش فنی و حرفه ای هم که در شرایط رونق و شکوفایی آموزش عالی و اعتبار و حرمتی که جامعه برای تحصیلات عالی قائل است، نحیف و واخورده است ،نمی تواند به این نیاز پاسخ دهد.

عدم کارآیی نیروهای تربیت شده در دانشگاه

اعتراف به عدم کارآیی نیروهای تربیت شده و ضعف صنایع ، به تاسیس دانشگاهها و مراکز آموزش عالی صنعتی و فنی می انجامد. اما این مراکز نیز خیلی زود به سوی علوم نظری تغییر مسیر می دهند و محصول کار آنها فارغ التحصیلانی است که از آموزشهای عالی بهترین مدرسان که فارغ التحصیلان دانشگاههای مهم دنیا هستند بهره مند می شوند و با اشتهای فعالیت علمی و تحقیقاتی و حرفه ای پیدا می کنند و پس از فراغت از تحصیل راهی مراکز تحقیقاتی مهم جهانی می شوند، یا به حرفه ای بی ارتباط با رشته تخصصی خود می پردازند.

مقصود مدرسه ، تعلیم و تربیت مهندسینی است

شاید در پایان سرگذشت اقتباس معارف و فنون نو در دوره نیم قرنی دوم و سوم (۱۳۵۷-۱۳۰۰) که تحول آغاز می شود و شتاب می گیرد، بیراه نباشد اگر به یاد آوریم که در ماده اول اساسنامه و پروگرام مدرسه فلاحت که در سال ۱۳۰۷ به تصویب شورای عالی معارف رسیده، آمده است: «مقصود مدرسه ، تعلیم و تربیت مهندسینی است که پس از اتمام دوره تحصیلات خود بتوانند اداره امور یک یا چندین ده را عهده دار شده، آن را به طور علمی زراعت کنند یا در ادارات و مؤسسات فلاحتی دولتی یا در خالصجات مملکتی استخدام شده مشاغل زراعتی یا خدمات فنی مربوط به زراعت و همچنین تعلیم در مدارس فلاحتی را انجام دهند.

اندکی دقت در مضمون و مفاد این عبارات مؤيد این حقیقت انکارناپذیر است که وجهة نظر حکومتی هم که مدرنیزاسیون کشور را مقصود و هدف خود قرار داد همان بود که در بیانیه روزنامه اتفاقیه از زبان ناصرالدين شاه اعلام شده بود:

این که مدرسه ها و دارالفنونها می بایست خدمتگزار برای دولت تربیت کنند. بنابر این مدرسه فلاحت نیز باید مهندس – کدخدایی تربیت می کرد که بتواند عهده دار امور یک یا چندین ده باشد، در عین حال نظارت کند که آن را به طور علمی زراعت کنند یا در ادارات و مؤسسات فلاحتی دولتی یا در خالصجات مملکتی استخدام شود و مشاغل زراعتی باخدمات فنی مربوط به زراعت و همچنین تعلیم در مدارس فلاحتی را انجام دهد. اگر این برداشت را بپذیریم می توان مدعی شد که نظام آموزش عالی ایران در تحقق بخشیدن به این هدف کاملا موفق بوده است .

ادامه مطلب
فصلنامه علمی-پژوهشی آرمانشهر دومین ویژه نامه نورپردازی (1)

پانوشتها:

۱. فریدون آدمیت، ایدئولوژی نهضت مشروطیت، جلد اول، انتشارات پیام، چاپ اول، ۱۳۵۲

٢. لایحه بودجه ۱۳۵۱ ، لايحه بودجه ۱۳۵۶ .

منابع:

ا. محبوبی اردکانی، حسین، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، جلد اول، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم، ۱۳۷۰.

۲. محبوبی، اردکانی، حسین، تاریخ مؤسسات تملنی جدید در ایران، جلد دوم، انتشارات دانشگاه تهران، ۲۵۳۷.

٣. محبوبی اردکانی، حسین، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، جلد سوم، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۶۸ .

۴. آدمیت، فریدون، امیرکبیر و ایران ، شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، چاپ سوم، ۱۳۴۸ .

۵. منضد، خسرو، تاریخ تجارت و سرمایه گذاری صنعتی در ایران، انتشارات جانزاده، چاپ اول، ۱۳۶۶.

۶. حائری، عبدالهادی، نخستین رویاروئیهای اندیشه گران ایران با در رویه بورژوازی غرب، امیرکبیر، ۱۳۶۷ .

۷. اشرف، احمد، موانع تاریخی رشد سرمایه داری در ایران، دوره قاجاریه، انتشارات زمينه، چاپ اول، خرداد ۱۳۵۹ .

۸. تاریخ معاصر ایران (کتاب ششم)، مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی، چاپ اول، ۱۳۷۳.

۹.تاریخ معاصر ایران (کتاب هفتم)، مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی، چاپ اول، ۱۳۷۴.

۱۰. سوداگر، محمدرضا، رشد روابط سرمایه داری در ایران (مرحله گسترش ۵۷ -۱۳۴۲). تهران، انتشارات شعله اندیشه، ۱۳۶۹ .

۱۱. زرین کوب، عبدالحسین، تاریخ ایران بعد از اسلام، امیرکبیر، ۱۳۶۲ .

۱۲. زرین کوب، عبدالحسین، نه شرقی، نه غربی ، انسانی، امیر کبیر ، ۱۳۴۶ .

۱۳ . سالنامه های پارس از ۱۳۰۵ تا ۱۳۲۰ .

۱۴. سالنامه های اطلاعات از ۱۳۳۹ تا ۱۳۵۷ .

۱۵. بررسی منابع و ترکیب نیروی انسانی و آموزش فنی و حرفه ای در بخش صنعت، دبیرخانه شورای عالی هماهنگی آموزش فنی و حرفه ای کشور ، آذر ۱۳۷۵.

۱۶. بهسازی آموزش عالی (نگاهی کوتاه بر کار کرد نظام آموزشی ایران و جهان) ، ره شهر،

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

2 × 3 =

نوشته های مشابه

همچنین ببینید
بستن
دکمه بازگشت به بالا