مسابقه طراحی مجموعه کتابخانه ملی
چاپ شده در شماره هفدهم مجله آبادی، تابستان ۱۳۷۴
مسابقه طراحی مجموعه کتابخانه ملی، دومین تجربه سازمان مجری ساختمانها و تاسیسات دولتی و عمومی است که در بك سال گذشته جامعه معماری را به تحرکی خاص را داشته است. در روند برگزاری این مسابقات چه تجربه های تازه ای به دست آورده اید؟
مهندس تفضلی : هدف کلی ما به عنوان یکی از سازمانهای تابعه وزارت مسکن و شهرسازی، براساس وظایف قانونی سازمان مجری ساختمانها و تأسیسات دولتی و عمومی، ارتقا و اعتلای فعالیتهای مهندسی، بخصوص در عرصه معماری کشور است.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، یعنی از قریب دو دهه قبل تاکنون، مسابقه ای در سطح ملی به مفهوم واقعی و با کمیت و کیفیت قابل قبول برگذار نشده بود. طرح فرهنگستانها و کتابخانه ملی دو طرح بزرگ و منحصر به فردی بودند که با کاربری و کالبد فرهنگی مطرح می شدند. بنابراین، تصمیم گرفتیم طرح معماری آنها را به مسابقه بگذاریم و از این راه به انتخاب بهترین طرح برسیم. از ابتدای کار زمینه و شرایط مناسبی برای این کار فراهم نبود.
به عبارت دیگر، ناهمواریها و مشکلات زیاد بود. اصولا روشن نبود که مسابقه محدود برگذار شود با نامحدود. ترکیب هیئت قضاوت، اساسنامه کار آنها، اصول و نحوه قضاوت، تهیه برنامه فیزیکی و برنامه اجرایی (امور دبیرخانه ای) و تأمین اعتبار و بودجه و مسائلی از این دست را پیش رو داشتیم. در عمل، مورد به مورد با این موضوعات برخورد کردیم تا به بهترین تصمیم و نتیجه دست یابیم.
ارزشگذاری مسابقه طراحی مجموعه کتابخانه ملی
از همه مهمتر آنکه، اجرای عدالت و ارزشگذاری به زحمات شرکت کنندگان در مسابقه و جلب اعتماد و اطمینان آنها هدایتگر ما در این اقدام بود. خوشبختانه با نظر مساعد و راهنمایی و حمایتهای بی دریغ جناب آقای مهندس آخوندی، وزیر محترم مسکن و شهرسازی، موضوع مسابقه جای خود را هم در محافل دولتی و هم جامعه مهندسی باز کرد و امروز همزمان با مسابقه کتابخانه ملی ایران، در نقاط مختلف کشور و از سوی ارگانهای مختلف شاهد دعوت از مهندسان برای شرکت در مسابقه و دستیابی به بهترین طرحها هستیم.
مسابقه طراحی مجموعه کتابخانه ملی
این نوید خوبی را می دهد که با این اقدام ما و تلاشی که صورت گرفته موفق شده ایم فرهنگ برگذاری مسابقات معماری را در سطح جامعه مهندسی کشور اشاعه دهیم و این زمینه را فراهم آوریم که برای اجرای طرحهای بزرگ در کشور منطق حکم می کند که دستگاههای دولتی و دیگر کارفرماها درباره انتخاب طرحها با دیده بان عمل کنند و دچار محدود نگری نشوند.
مسابقه طراحی
در مسابقه طراحی کتابخانه ملی ایران کی از تجربه اول مسابقه فرهنگستانهای سعی بر آن بود که نقاط ضعف کار نه انگار تجربه ای که قبلا اندوخته بودیم برطرف شود برای مثال، بخشی از هزینه طرح را تقبل کرد کوشیدیم صراحت در اصول قضاوت بیشتر شود به هماهنگی با دستگاه بهره بردار توجه گردد و مدارک مشخصتری در خواست شود. این اقدامات در مجموع ما را به نتیجه بهتر و قابل قبولتری نسبت به مسابقه طراحی فرهنگستانها رهنمون کرد.
سابقه برگزاری مسابقه چه برد و در دورا کنونی چه مقدماتی را پشت سر گذاشت ؟
سابقه تهیه طرح کتابخانه ملی به قبل از پیروزی انقلاب اسلامی باز می گردد. در این زمینه حتی مسابقه ای هم برگذار شد. البته در آن زمان عنوان طرح کتابخانه پهلوی بود و احداث کتابخانه ملی مد نظر قرار نداشت. اما طرحی که وزارت مسکن و شهرسازی از سال ۷۰ به طور جدی دنبال کرد، تهیه طرحی برای کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران بود تا به این نیاز جدی پاسخ دهد.
مشاوری انتخاب شد و برنامه فیزیکی طرح را تهیه و پیشنهاد کرد که نهایتا مورد تصویب قرار گرفت و حتی طرح در حد فاز یک نیز طراحی انجام شد، ولی در اوایل سال ۷۳، سازمان برنامه و بودجه به دلیل مجموعه برنامه های کشور و منابع و مقدورات مالی، ضرورت کاهش زیربنای ۱۲۸ هزار متر مربع را مطرح کرد. در نهایت بررسی مشترکی توسط وزارت مسکن و شهرسازی، سازمان برنامه و بودجه و کتابخانه ملی ایران صورت گرفت؛ از زیربنا حدود ۴۰ درصد کاسته شد و به ۹۰ هزار مترمربع رسیدیم. از طرف دیگر، طرحی که مشاور تهیه کرده بود با اظهار نظرهای برخی از مهندسان و متخصصان کشور و صاحبنظران جامعه مهندسی مواجه شد که بعضا با دیدگاههای طراحان متفاوت بود. ما به عنوان دستگاه اجرایی علاقه مند بودیم طرح کتابخانه ملی، به طور نسبی، مورد قبول جامعه مهندسی کشور قرار گیرد.
توانهای مهندسی مسابقه طراحی مجموعه کتابخانه ملی
فلذا به جهت امکانسنجی مجدد توانهای مهندسی در کشور، از یک سو، و کاهش قابل توجه سطح زیربنا، از سوی دیگر، علی رغم محدودیتهای مالی و زمانی این امکان فراهم گردید که از طریق برگذاری یک مسابقه محدود، مجددا از دستیابی و حصول به بهترین طرح ممکن اطمینان حاصل گردد.
طرح کتابخانه ملی همانند طرح فرهنگستانها مقیاسی ملی دارد ، انتظارات شما از این طرح چه بوده؟
در هر کشوری فقط یک بار کتابخانه ملی ساخته می شود، بنابراین طرح آن باید گذشته از ایجاد یک یادمان شهری، به مقتضیات زمانی نیز نظر داشته باشد. نظام جمهوری اسلامی ایران با توجه به تمامی آرمانهای فرهنگی که برای خود تعریف کرده است طرحی را می طلبد که به گونه ای بیانگر این ارزشها و مضامین فرهنگی سماری بومی، ایرانی و اسلامی باشد. بهترین راهی که می توانست ما را به چنین طرحی برساند برگذاری مسابقه با فراخوان بهترین مهندسان کشور بود.
در انتخاب داوران چه ملاکهایی را مدنظر داشتید؟
عنوان قاضی و قضاوت فی الذاته مشخصاتی را | به ذهن تداعی می کند. آنچه برای ما اهمیت داشت، ایجاد اطمینان و اعتماد در بین شرکت کنندگان بود که دقت در انتخاب داوران را جدی تر می کرد. ما امکاناتی را برای بررسی کارشناسانه طرحهای ارائه شده پیشبینی کرده بودیم، خواست اصلی ما از هیئت قضاوت استنتاج و اتخاذ تصمیمات نهایی از جمیع بررسی های به عمل آمده با در نظر گرفتن جوانب مختلف کار بود.
فلذا سعی کردیم به ترکیبی دست پیدا کنیم که اگر کمال مطلوب نباشد، با هر دیدگاهی مورد ارزیابی قرار گیرد، به قضاوتی معقول و منصفانه منجر شود. در هیئت قضاوت، ۲ تن از روسای مهمترین دانشکده های معماری مملکت، مقامات عالیرتبه سازمان میراث فرهنگی و وزارت مسکن و شهرسازی و نمایندگان دستگاه بهره بردار حضور داشتند که خوشبختانه همگی از فارغ التحصیلان قدیمی رشته معماری و آشنا به شرایط کشور و جامعه مهندسی کشور بودند براساس نظرخواهی شخصی خود از معماران برجسته و صاحبنظران، در مجموع انتخاب را اصولی و منطقی ارزیابی می کنم.
چرا مسابقه به صورت محدود برگذار شد؟
از آنجا که برای طرح کتابخانه ملی قبلا مشاوری تعیین و حتی طرحی تهیه شده بود، ما پس از پیش آمدن بحث کاهش زیربنا و طرح آرای مختلف بررسیهای مختلفی انجام دادیم تا روش مناسبی اتخاذ گردد. در همین حال وضعیت موجود کتابخانه ملی را که از لحاظ فضای کاری سخت در مضیقه است در نظر داشتیم. وظیفه به ما حکم می کرد که زودتر به نتیجه ای برسیم که منجر به اجرای طرح شود.
پس با این محدودیت زمانی بود که روش مسابقه محدود را انتخاب کردیم، اگرچه بعضی از مهندسان مشاور و صاحب نظران با این نظر ما موافق نبودند. در مجموع برگذاری مسابقه به شکل محدود هم از لحاظ رعایت زمان و هم از نظر توجه به شرایط موجود کتابخانه ملی مطلوب به نظر رسید.
به طور کلی از نتایج مسابقه راضی هستید؟
به اعتقاد من شرکت کنندگان در مسابقه کار را خیلی جدی تلقی کرده بودند و بالطبع نهایت تلاش خود را در طراحی به کار بسته بودند و آزادانه ایده های خود را ارائه کردند. هریک از این جنبه ها با اهمیت و قابل ارجگذاری است. با در نظر گرفتن این وجوه باید گفت که ما به نتیجه دلخواه خود رسیده ایم و به نوبه خود از نتیجه این مسابقه راضی هستم.
دستاورد این مسابقه و مسابقه قبلی را به غیر از انتخاب طرحی که باید اجرا شود ، از حیث ارتقای عرفه مهندسی و فعالتر کردن مشاوران چگونه ارزیابی می کنید؟
با تجربیاتی که طی سالها اشتغال در فعالیتهای ساخت و ساز کشور اندوخته ام، معتقدم که محدودیتهای اقتصادی، این صنعت را از دو جنبه متأثر ساخته است. اول، گرایش عمومی متخصصان و فارغ التحصیلان ممتاز به بخش خصوصی، دوم، به حداقل رسیدن رقابت و تلاش جدی برای ارتقای کیفی فعالیتهای مهندسی. دو . پروژه ای که به مسابقه گذاشتیم، فارغ از بحث نتایج، نشاندهنده علاقه مندی و جدی بودن کارفرما در انتخاب خود از طریق ایجاد رقابت در بخش خصوصی است. حتی اگر نیاز به تجدید نظر در تصمیمات اولیه، صرف هزینه و وقت هم پیش آید. بدیهی است که اعتلا و ارتقای معماری و سایر فعالیتهای مهندسی را در صورت ادامه و پیگیری این روش به تدریج مشاهده خواهیم کرد.
برای تشویق بیشتر ساران به شرکت در این مسابقات طراحی چه تدابیری اندیشیده اید؟
فکر می کنیم اگر زمینه مناسب را برای تحقق جامعیت قضاوت ایجاد کنیم، پرداخت بخشی از هزینه ها را به عهده گیریم، امکان نمایش عمومی آنها را فراهم آوریم و شرایطی برای انتشار طرحها در کتاب با نشریات به وجود آید؛ همچنین، از طریق واگذاری برخی از پروژه های وزارتخانه به شرکت کنندگان و چهره های درخشان صحنه معماری می توان به حضور آنها در این مسابقات ارزش گذاشت. این عوامل می تواند به تشویق و انگیزش مشاوران برای شرکت فعالتر در مسابقات بعدی کمک کند. البته ما هنوز در ابتدای راه هستیم و هنوز باید تجربه های بیشتری کسب کنیم، مع هذا تلاش ما معطوف تعمیق و گسترش دامنه هریک از این موارد تشویقی در برنامه ریزیهای آینده است تا از حضور و نقش مؤثرتر و فعالتر مشاوران بیشتر بهره مند شویم.
برنامه های آینده سازمان برای به مسابقه کناردن طرحهای مقیاس بزرگ و ملی چیست ؟
پاسخ دادن به این سؤال زود است. باید نتایج در مسابقه ای را که برگذار کرده ایم تحلیل کنیم، دست به استنتاج بزنیم و تاثیرات آن را در مهندسان و جامعه مهندسی ارزیابی کنیم، آنگاه زمینه مناسبی برای تصمیم گیری درباره به مسابقه گذاردن دیگر طرحهای بزرگی که در دستور کارمان قرار دارد فراهم می آید. اهمیت دادن به مسابقه یک اصل است، اما اینکه کدام یک از طرحها در این چارچوب قرار خواهد گرفت موکول به چگونگی برنامه های آتی سازمان خواهد بود.
آیا درنظر ندارید از این پس مسابقات با اهمیت را در سطح بین المللی برگذار کنید؟
بحث برگذاری مسابقات بین المللی را به صورت مطلق نمی توان رد کرد، اما نظریه ها و مبانی طراحی معماری ایرانی و اسلامی از حساسیت و ظرافت خاصی برخوردار است، فلذا نمی توان فارغ از اصول و مبانی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران که آرمانهای آن را شکل می دهد به برنامه ریزی طرحهای مسماری بزرگ پرداخت. أما فکر می کنم می توان برای تعدادی از طرحها در سطحی فراتر از کشور، حداقل در محدوده کشورهایی که با ما قرابت فرهنگی بیشتری دارند، اقدام کرد.
از شرکت شما در این گفتگو سپاسگزاریم.
