ناگفته‌هایی از معماری ۱۲۰۰ ساله آستان قدس رضوی
ناگفته‌هایی از معماری ۱۲۰۰ ساله آستان قدس رضوی
به گزارش آرکاو و نقل از خبرگزاری فارس؛ آستان علیبن موسیالرضا (ع) همانقدر که آشنای تمام ایرانیان است، برای بیشتر آنها ناشناخته است، چون کمتر درباره ابعاد تاریخی، فرهنگی و هنریاش فکر میکنند در حالی که حال آستان قدس رضوی تاریخی ۱۲۰۰ ساله دارد و مثل یک موزه بزرگ، تجلی فرهنگ و مذهب ماست، به همین بهانه و همزمان با سالروز شهادت امام رضا (ع) به معرفی بخشی از شاهکارهای هنر و معماری در این آستان اشاره می‌کنیم.
گنبد طلای امام رضا(ع)
حرم امام رضا(ع) در واقع دو گنبد دارد، یکی گنبد زیرین است که شاید حدود هزار سال از ساخت آن می‌گذرد و از کف حرم تا زیر سقف ۸.۱۸ متر ارتفاع دارد. دیگری گنبدی است که روی این گنبد قرار داده شده و از آثار دوره شاه عباس اول صفوی است.
این گنبد همان گنبد طلاست که از بیرون حرم دیده می‌شود و از کف حرم ۲۰.۳۱ متر ارتفاع دارد. شاه عباس وقتی در سال ۱۰۰۹ هجری قمری پیاده از اصفهان به مشهد رفت، این گنبد را ساخت و با ۷۷۷ خشت طلایی زینت داد. داستان این واقعه بر کتیبه طوق مانند دور گنبد که به خط علیرضا عباسی است، درج شده است.
گنبد طلا در پایان دوره صفویه بر اثر زلزله آسیب دید و شاه سلیمان به مرمت آن همت کرد، زیر کتیبه نواری شکل علیرضا عباسی، چهار کتیبه ترنج مانند دیده می‌شود که چگونگی این بازسازی را شرح می‌دهد، این کتیبه‌ها دربردارنده تاریخ ۱۰۸۰ هجری قمری هستند.
مناره‌های حرم امام رضا(ع)
مناره‌ای که کنار گنبد طلا و برفراز ایوان طلا به چشم می‌آید، با ۴۰.۵ متر ارتفاع از کف صحن، احتمالاً از ساخته‌های دوره غزنویان یا سلجوقیان است و هزار سال یا بیش از آن قدمت دارد.
روایت شده که این مناره یک بار در زمان شاه تهماسب اول صفوی طلاکاری شد، اما چون طلاهای آن هنگام یورش ازبک‌ها به خراسان به سرقت رفت، بار دیگر به وسیله نادرشاه افشار طلاکاری شد.
دومین مناره که آن هم از طلاست، مقابل مناره اول و بر فراز ایوان شمالی صحن عتیق (انقلاب) افراشته شده است.
این مناره در سال ۱۱۳۶ هجری قمری به دستور نادرشاه بنا شده و جاگیری‌اش به گونه‌ای است که هر کس از سمت جنوب وارد مشهد می‌شود، گنبد رضوی را درست بین دو مناره طلا می‌بیند. روشن نیست که بانی مناره دوم، این کار را با قصد قبلی و محاسبه دقیق انجام داده یا تقارن موجود، اتفاقی رخ داده است.
ایوان طلای آستان امام رضا(ع)
ایوان جنوبی صحن عتیق (انقلاب) در آستان امام رضا (ع) که «ایوان طلا» یا «ایوان نادری» خوانده می‌شود، با ۲۱.۴ متر بلندی، یادگار امیر علیشیر نوایی، وزیر دانشمند و کاردان سلسله تیموری است و حدود ششصد۶۰۰ سال قدمت دارد.
این ایوان در زمان شاه تهماسب صفوی تذهیب شد و سپس در سال ۱۱۴۶ هجری قمری به دستور نادرشاه طلاکاری شد.. کتیبه پیشانی ایوان طلا که حاوی نام سلطان حسین بایقراست و نیز کتیبه حاشیه ایوان که مشتمل بر سوره مریم است، هر دو به وسیله «محمدرضا امامی» خوشنویس بزرگ عصر صفوی و در سال ۱۰۸۵ هجری قمری نگاشته شده‌اند.
البته کتیبه پیشانی پیش از دوره صفوی وجود داشته، اما گویا به علت خرابی ایوان بر اثر زلزله، به وسیله محمدرضا امامی بازنویسی شده است.
سقاخانه «اسمال طلا»
محبوب‌ترین و خاطره انگیزترین بنای صحن عتیق (انقلاب)، سقاخانه اسماعیل طلایی یا بهتر بگوییم اسمال طلاست، این سقاخانه زیبا به امر نادرشاه به وسیله شخصی بنام اسماعیل طلایی ساخته شد و نام خود را نه از دستوردهنده که از سازنده گرفت.
سنگاب مرمر و شش ضلعی سقاخانه را از هرات به مشهد آوردند و گفته‌اند که نادرشاه برای این کار مسابقه گذارد.
حداکثر زمان حمل سنگاب ۱۲ روز تعیین شد اما داوطلب این مسابقه یک نفره، سنگاب را در مدت ۹ روز با طی ۳۶۰ کیلومتر راه به مشهد آورد.
سقاخانه اسماعیل طلایی که به مرور زمان فرسوده شده بود، در سال ۱۳۴۵ هجری شمسی خراب و از نو به شکل کنونی ساخته شد.
