بی‌توجهی مسئولان نسبت به هویت تاریخی و میراثی قم

بی‌توجهی مسئولان نسبت به هویت تاریخی و میراثی قم

عضو بنیاد قم‌پژوهی با بیان اینکه مسئولان قم نسبت به هویت تاریخی و میراثی شهر قم بی‌اطلاع هستند، گفت: بی‌اطلاعی از این ارزش‌ها موجب شده است که در طرح‌های شهری قم، بسیاری از این مواریث نابود یا به‌شدت مخدوش شوند.

به گزارش آرکاو به نقل از ایسنا، سیدمحسن محسنی در سی‌صد و هشتاد و نهمین جلسه بنیاد قم‌پژوهی که با موضوع شهرک‌سازی به سبک قاجاری و بررسی موقوفۀ نصرت آباد و قلعه صدری برگزار شد.

با انتقاد از نگاه غیر میراثی مدیران به کهن‌ترین شهر شیعی جهان تأکید کرد: در هستۀ مرکزی شهر بافت تاریخی بسیار با ارزش و فوق‌العاده کم نظیر بلکه بی‌نظیر با ارزش‌های جهانی وجود دارد اما به علت این‌که مسئولان این شهر نسبت به هویت تاریخی و میراثی شهر قم بی‌اطلاع و بی‌تفاوت‌ هستند یا آن‌گونه که شایسته است عنایت لازم به این مواریث ندارند و نسبت به نگهداری آن‌ها هم توجه لازم و کافی را ندارند.

مسئولان باید با تاریخ و مواریث قم آشنا شوند

وی با بیان این‌که مسئولان شهر قم باید با تاریخ این شهر آشنا باشند، تصریح کرد: یکی از دلایل تأکید ما برای راه‌اندازی کتابخانۀ ملی قم، این است که با وجود این مرکز، پژوهشگران و مقامات از عمق اطلاعاتی بیشتری در خصوص تاریخ، فرهنگ و  هویت تاریخی شهر تحت مدیریت خویش برخوردار شوند.

بی‌اطلاعی مدیران باعث نابودی مواریث قم شده است

وی تاکید کرد: بی‌اطلاعی از این ارزش‌ها موجب شده است که در طرح‌های شهری قم بسیاری از این مواریث نابود یا به‌شدت مخدوش شوند؛ به گونه‌ای که تعدادی از آثار برای همیشه از دست رفته و پاره‌ای هم که قابلیت ثبت جهانی را داشته‌اند، در حالت فعلی و در مرتبه جهانی دیگر قابلیت ثبت ندارند، این اتفاقات به نوعی حکایت از بی‌اطلاعی عمیق مدیران از پیشینه شهر و هویت تاریخی موجود در آن را دارد.

این قم‌پژوه با اشاره به زندگی سیاسی صدرالممالک بانی قلعه صدری گفت: اجداد این شخص اصالتا طالقانی بوده‌اند که سپس به اردبیل مهاجرت می‌کنند، وی استاد و معلم محمد شاه قاجار در زمان ولایتعهدی بود، او دو بار برای رسیدن به صدرات عظما تلاش می‌کند.

یک‌بار در آغاز پادشاهی محمد شاه قاجار و بار دیگر در آغاز سلطنت ناصرالدین شاه و در هر دو بار کوشش وی بی‌تنتیجه می‌ماند؛ در بار نخست و در پی نافرجامی از سوی محمد شاه قاجار به وزرات علما و سادات برگزیده می‌شود و مدت چهارده سال این سمت را به عهده داشت.

صدرالممالک علاقه وافری به اهل بیت(ع) داشت

در زمان ناصرالدین شاه به همین علت یعنی تلاش برای به دست گرفت قدرت مورد غضب وی واقع می‌شود و به ظن تلاش برای تحریک افواج نظامی به شورش، به دستور امیرکبیر به قم و سپس کربلا تبعید می‌شود. او پس از رفع تبعید و بازگشت به ایران، در کرمانشاه (۱۲۷۱ ق) در می‌گذرد و بنا به وصیتش در موقوفه خود در کنار مرادش حسینعلی شاه در کربلا به خاک سپرده می‌شود.

وی با بیان این‌که صدرالممالک علاقه وافری به اهل بیت(ع) داشت، اضافه کرد: صرف نظر از جنبۀ سیاسی‌اش، از نظر اجتماعی و معنوی صدرالممالک از منزلت والایی برخوردار بوده و به اصطلاح امروز شخصی مردم‌دار و اهل مدارا محسوب می‌شده است.

وی ادامه داد: مرحوم صدر از اهل طریقت محسوب می‌شد و لقب طریقتی و تخلص شعری وی «نصرت» بود؛ دیوان شعری هم از او بازمانده که به چاپ رسیده است ولی تمامی اشعار وی را دربر ندارد؛ ضمن این‌که اغلاطی نیز درآن دیده می‌شود که از همین رو دیوانش نیاز به تصحیح مجدد دارد.

مجموعه اقتصادی و تفریحی قم در زمان قاجار

محسنی در ادامه گفت: صدرالممالک علاقۀ زیادی به حضرت معصومه(ع) و قم داشته و شعری هم در وصف قم و آن حضرت سروده است. او از شدت علاقه به قم تصمصم می‌گیرد مجموعۀ اقتصادی و تفریحی بسیار بزرگی در این شهر بسازد، لیکن به دلیل از دست دادن قدرت سیاسی موفق به اتمام آن نمی‌شود.

او ابتدا عملیات خود را در دشت کِهنه در بخش یک قم یعنی پلاک ۱۰۵۹۳ که شامل چال‌هفته مقابل پردیسان کنونی تا فلکه ایران مرینوس باشد، شروع می‌کند تا به طرف جمکران ادامه دهد لیکن با مخالفت عده‌ای از قمی‌ها روبه‌رو و ناچار می‌شود عملیات عمرانی خود را به دشت نمک در بخش دو با خریدن دو مزرعه به نام‌های حسن‌آباد و منصورآباد انتقال دهد.

وی اضافه کرد: او سپس با یکی کردن اراضی و اضافه کردن اراضی اطراف، نام طریقتی خود یعنی نصرت را بر این مجموعه می‌گذارد و آن را موسوم به نصرت‌آباد می‌کند که این مجموعه در قم به قلعه صدری مشهور است، این قلعه و پیرامون آن را می‌توان نوعی شهرک سازی به سبک قاجاری به تعبیر امروز تلقی کرد؛ زیرا تمام عناصر یک شهرک کوچک اعم از اقتصادی یعنی مزرعه، باغ، آسیاب و قنات آن هم در وسعت چند هزار هکتار و عناصر سکونتی شامل حمام، یخچال، مسجد و خانه در آن پیش بینی شده بود.

وی افزود: قلعه تاریخی این مجموعه در مساحتی حدود هفت هکتار، یکی از بزرگترین قلعه‌های تاریخی ایران و شاید هم بزرگ‌ترین آنها محسوب می‌شود، ساکنان این قلعه بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ نفر عمدتا از ایل زندیه بوده‌اند و به همین علت منطقه نزدیک به آن در قم به زندآباد اشتهار دارد.

طرحی مانند چهارباغ اصفهان در مقابل قلعه‌اش ایجاد کند

محسنی گفت: صدرالممالک نمی‌تواند طرح بسیار عظیم خود را که از محل نیروگاه حرارتی در جاده اراک تا شاه جمال و تا ابتدای جادی جعفریۀ فعلی و تا بقعۀ پیر حسن بوده است به پایان ببرد لیکن پیش از فوت، این مجموعه را به لحاظ این که از بین نرود وقف خاص اولاد ذکور خود و نسل‌های بعدی می‌کند که هم‌اکنون حدود ۲۵۰ نفر هستند و در صورت انقراض نسل، ساز و کار تبدیل وقف خاص به وقف عام را پیش بینی می‌نماید و در حالت انقراضِ نسل آن را وقف عتبات عالیات و حضرت معصومه(س) کرده است.

این پژوهشگر حوزه قم شناسی اضافه کرد: با توجه به این که صدر الممالک مدتی در اصفهان تحصیل و اقامت کرده بود و با توجه به نقشه‌های موجود، از معماری آنجا متأثر شده بود و قصد داشته است طرحی مانند چهارباغ اصفهان در مقابل قلعه‌اش ایجاد کند و گویا مقداری نیز توفیق پیدا می‌کند، لیکن موفق به اتمام آن نمی‌شود.

وی افزود: مرحوم صدر دو پسر به نام‌های میرزا هادی و میرزا ضیاالدین داشته، لیکن میرزا هادی نسبت به برادر شاخص‌تر بوده است، احفاد این دو در شهرهای اردبیل و قم اقامت دارند و این موقوفه زمینۀ بسیار خوبی برای پیوند معنوی و تاریخی بین این دو شهر محسوب می‌شود.

لزوم احیای طرح گردشگری قلعه صدری قم

وی همچنین گفت: با توجه به ناترازی بخش یک قم با بخش دو از دیدگاه شهرسازی، مناسب است با هماهنگی مدیران شهری قم و موقوف علیهم، احیای این طرح عظیم گردشگری در دستور کار قرار گیرد، خاصه این‌که نصرت‌آباد در ادامه محور تاریخی ساوه -آوه – قم و در مجاورت کوه نمک و کاروانسرا سنگی و آب انبار دشت نمک قرار دارد و احیای آن یک محور بدیع و بی‌نظیر گردشگری ایجاد می‌کند؛ به صورتی که «ناترازی» بخش یک و دو قم را نیز تا اندازه زیادی بهبود می‌بخشد.

محسنی اضافه کرد: دریاچه و بوستان جوان فعلی و پارک های جنگلی صدر و صدری در جاده جعفریه جزو طرح صدرالممالک بوده‌اند.

رونمایی از نقشه‌های تاریخی قم در زمان قاجار

به گزارش روابط‌عمومی بنیاد قم‌پژوهی، در پایان جلسه نیز از تصاویر دو نقشه تاریخی مربوط به مجموعه صدر رونمایی شد؛ این دو نقشه به لحاظ شاخصه‌هایی چون قدمت مربوط به دوران محمد شاه قاجار و اندازه و بزرگی یکی در ۷۰×۲۵۷ و دیگری ۸۸×۲۱۶ سانتی‌متر است که منطقه وسیعی در قم و نقشه ساختمان قلعه صدری را مشخص کرده ست.

همچنین نام معماران و بنایان قمی و نام و مُهر بسیاری از علمای قم از زمان محمد شاه که بر روی نقشه گواهی کرده‌اند و مخارج قلعه، و کشیده شدن آن به دست ایرانیان وجود دارد که از ارزش زیادی در سطح ملی برخوردار است و شایسته است با طی مراحل مربوط و اجرای تشریفات خاص، اصل آنها که به صورت پارچه‌ای و نزد احفاد صدر الممالک است، به ثبت ملی برسد.

یکی از وجوه اهمیت این نقشه‌ها این است که قدمت آن‌ها به قبل از تأسیس دارالفنون تهران و آشنایی جدی ایرانیان با اروپاییان بر می‌گردد و از این نظر در سطح ایران بی‌نظیر است.