مجله علمی منظر شماره ۳۲ پاییز ۱۳۹۴ (۲)

 

---

چکیده مقاله ۹ نشریه مجله علمی منظر شماره ۳۲

واژۀ اکولوژیبه مفهوم ساده به معنای مطالعۀ روابط متقابل بین موجودات زنده و محیط زندگی آن‌هاست. اکوسیستم، مجموعۀ موجودات زنده و محیط پیرامون‌ آن‌ها در یک ناحیه معین است که با روابط و تأثیر متقابل به ساختن و مبادلۀ مواد غذایی و انرژی مشغول هستند. دانش مطالعۀ اکوسیستم‌ها را اکولوژی می‌نامند. به دلیل دامنۀ بسیار وسیع اکولوژی، این علم به‌عنوان یک دانش چند رشته‌ای موردتوجه قرار می‌گیرد و با توجه به همین اصل علوم مختلفی مانند اکولوژی جمعیت، اکولوژی جامعه، اکولوژی اکوسیستم، اکولوژی منظر، اکولوژی شهری و اکولوژی جهانی شکل‌گرفته است. در دهه‌های اخیر با توجه به روند زوال و نابودی مناظر، پارادایم اکولوژیِ طراحی مطرح، و رویکرد اکولوژی منظر بیان شد. این رویکرد متأخر، به‌عنوان یک دانش میان‌رشته‌ای، روش‌های بیوفیزیکی را با رویکرد کلی‌نگر علوم انسانی تلفیق کرده و به دنبال ارائۀ‌ واژه‌ها و راهکارهایی در جهت هم‌زبانی و سازگاری هرچه بیشتر با سرمایه‌های طبیعی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بستر است تا از این رهگذر موجبات پویایی هرچه بیشتر منظر را فراهم آورد. علی‌رغم اینکه بسیاری از مناظر توسط مداخلات ناسازگار انسانی مخدوش شده، اما مطالعات اکولوژیکی منظر تصویری کلی از لایه‌های طبیعی و فرهنگی محیط ارائه می‌دهد. فلسفه اساسی در این رویکرد، در نظر گرفتن منظر به‌مثابۀ موزاییکی گسترده، شناسایی آشفتگی‌های ایجادشده در روند طبیعی الگوهای ذاتی طبیعی شکل‌دهنده این موزاییک‌ها، طراحی در جهت احیای الگوها از طریق ایجاد و احیای لکه‌ها، جریان‌ها، کریدورها و شبکه‌های اکولوژیکی است.

 

 

 

محیط‌های شهریِ رو به رشد به‌عنوان بستری از روابط پیچیده از اقتصاد، سیاست، اجتماع و فرهنگ،‌ دامنۀ گسترده و پیچیده‌ای از رویکردها، چشم‌اندازها و راه‌حل‌ها را می‌طلبد تا بتواند پاسخگوی شرایط امروز و پیامدهای ادامۀ فرآیند توسعه باشد. ایده‌های نو پیرامون برنامه‌ریزی و طراحی شهرها لازم است. در مواجهه با چالش پیش رو اکولوژی منظر با توجه به تعریف آن راه‌حل‌های فراوانی عرضه می‌کند. از طرف دیگر اکولوژی شهری به‌عنوان فرزند نوپای اکولوژی، اصول فضایی ارزشمندی را در جهت رشد شهری و آگاهی‌های محیطی ارائه می‌دهد. با توجه به آیندۀ بشر و رشد روزافزون شهرنشینی، اکولوژی منظر می‌بایست بیشتر شهری شود. لذا امروز مفهومی تحت عنوان «اکولوژی منظر شهری» مطرح می‌شود که هنوز تعریف واحدی ندارد. این مقاله ابتدا به تعریف مفاهیم تأثیرگذار در روند تحول پارادیم اکولوژی در ارتباط با منظر شهری می‌پردازد. آنگاه مفاهیم تغییریافته‌ای تحت عنوان «اکولوژی منظر شهری» و «شهرسازی اکولوژیک منظرگرا»، ارائه می‌دهد.

 

دریافت کامل مقاله

---

با این‌که پیشرفت‌های عمده‌ای در علوم زیستی صورت گرفته، اما بشر همچنان از پیش‌بینی دقیق بعضی از سوانح و مخاطرات طبیعی عاجز است. تجربه نشان داده که عدم پیش‌بینی زیرساخت‌های لازم برای مقابله و تقلیل آسیب‌ها می‌تواند به فجایع عظیمی بدل شود. امروزه یکی از وظایفی که برای معماران منظر برمی‌شمرند رویارویی با چنین خطرات و آسیب‌هایی است که قلمرو‌های انسانی را تهدید می‌کنند. منظر به عنوان پدیده‌ای ذاتاً پویا، می‌تواند نگرش جدیدی به مسئلۀ تعامل با محیط‌های در حال تغییر و تحول به‌دست دهد.

اگرچه زمان زیادی است که عبارت «منظر فرهنگی» در متون مختلف به کار برده می‌شود، اما هرکس برای خود تعریفی در ذهن دارد که با دیگران متفاوت است. این مقاله در پی پاسخ به این پرسش است که منظر، منظر طبیعی و منظر فرهنگی چه تعاریفی دارند، به چند دسته تقسیم می‌شوند و چه نقشی در زندگی امروزی می‌توانند به عهده بگیرند؟

ظرفیت قابل‌توجه رویکرد اکو-آکوستیکدر دهه‌های اخیر به واسطۀ نظریه‌ها و اصول جدید و با استفاده از فن‌آوری‌های پیشرفتۀ دیجیتال برای ضبط صدا و با ظرفیت پردازش حجم زیادی از اطلاعات به طور همزمان، در حال تکوین یافتن است. آگاهیِ امروزی از نفوذ صداهای ناشی از فعالیت انسانی (تکنوفون‌ها^۲) در مناظر طبیعی و تغییریافته توسط انسان و ضرورت به‌کارگیریِ فوری ابزارهای پیش‌بینی در کوتاه‌مدت برای جبران تأثیر تغییرات اقلیمی بر روی زمین، اکو-آکوستیک را به عنوان یک رشتۀ مهم در اکولوژی معرفی می‌کند. اکو-آکوستیک که به کاوش در پیچیدگی مناظر شنیداری^۳ می‌پردازد، ابزارهای اکولوژیکی بیشتری را برای بررسی و تفسیر ساختار و دینامیک‌های مناظر بکر و تغییریافته ارائه می‌دهد.

اکولوژی منظر، اصطلاحی است که در دو دهۀ اخیر رایج شده و تلاش دارد با بسط دامنۀ مطالعۀ خود به خواسته‌های جدید انسان از مکان پاسخ گوید. از سوی دیگر، منظر به‌عنوان رشته‌ای جدید که به تبیین ماهیت مکان می‌پردازد، ویژگی‌هایی را برای شناخت منظرین معرفی می‌کند که در چارچوب روش‌های متعارف اکولوژی نمی‌گنجد.