مجله علمی منظر شماره ۳۲ پاییز ۱۳۹۴ (۱)

 

---

چکیده مقاله ۱ نشریه مجله علمی منظر شماره ۳۲

یکی از مهم‌ترین منابع جهت شناخت باغ و باغسازی دوران اسلامی ایران، کتاب «ارشاد‌الزراعه» ابونصر هروی است که در ۹۲۱ ه.ق، چند سال پس از سقوط تیموریان، به نگارش درمی‌آید. این کتاب منبع ارزشمندی جهت آشنایی با مباحث گوناگون باغبانی و باغسازی محسوب می‌شود و در هشت بخش با عنوان «روضه»، به توصیف مهم‌ترین ضرورت‌های باغسازی می‌پردازد. هدف این مقاله پاسخ‌گویی به این سؤال است که مهم‌ترین مؤلفه‌های سازندۀ یک باغ در این دوران چه بوده است؟ و نویسندۀ ارشادالزراعه چه ارکان و اصولی را برای باغسازی و باغ‌آرایی که جزء جدایی‌ناپذیری از کشاورزی و زراعت بودند معرفی می‌کند؟ تحلیل و تفسیر روضه‌های این کتاب، نشان از پیچیدگی مقولۀ باغسازی دارند. سه امر گیاه، آب و عمارت، که هریک قواعد خاص خود را می‌طلبند، در پیوند با شش اصل زراعت و دهقنت، علم سیاق، منطق کاشت، احوال سال دانستن، هندسۀ کرت‌ها و هم‌نشینی و هم‌جواری گیاهان، چارچوب‌های سازندۀ یک باغ ایرانی را تشکیل می‌دهند. با بازخوانی این کتاب می‌توان در بررسی و تاریخ‌نگاری باغ‌های ایرانی نگاه و تفسیری مجدد داشت.

 

 

پس از دوره قاجار با الگوبرداری از مدرنیسم غربی، در شهر تهران فضاهایی موسوم به میدان ایجاد شد که از معنای تاریخی «میدان» در زبان فارسی به مثابه فضایی تعاملی، تجمع‌پذیر و پیاده‌مدار، دور و به «فلکه» به منزله فضای مناسب برای تردد سواره نزدیک بوده است. متأسفانه امروز این دو عنصر شهری- میدان و فلکه- یکی انگاشته می‌شود. از پیامدهای مخرب این انطباق، قرارگیری مجسمه در مرکز این فلکه‌هاست که در حال حاضر تبدیل به اصل زیبایی‌ساز و هویت‌بخش منظر شهری شده است. نتیجه این رفتار آن است که امروزه مدیریت شهری، هنرمندان و شهروندان، این فلکه‌ها را معادل ذهنی و تاریخی میدان تلقی کرده و مرکز آن را مناسب‌ترین مکان برای قرارگیری مجسمه شهری می‌شناسند.

 

دریافت کامل مقاله

---

پژوهش حاضر، به بررسی شیوه‌های برنامه‌ریزی سرزمینی مؤثر بر بستر معاصر می‌پردازد. بدین منظور، گزارشی از چند پروژۀ اجراشده در چارچوب برنامه‌گرایی دولتی فرانسه بین سال‌های ۱۹۵۰ تا ۱۹۷۵ ارائه شده و در تحلیلی انتقادی نشان می‌دهد که میان فضای برنامه‌ریزی‌شده و فضای خلق‌شده از طریق برنامه‌ریزی، لزوماً پیوند علت و معلولی وجود ندارد. در حقیقت قدرت برنامه‌ریزی در تولید منظر بیش از آن‌که خطی و قاطع باشد، تکرارشونده و القایی است. بر اساس این ویژگی، بازنگری در ظرفیتِ برنامه‌گرایی برای تولید منظر باکیفیت پیشنهاد می‌شود. برای تبیین ابعاد این پیشنهاد، سه پروژۀ معماری منظر که با هدف مداخلۀ بزرگ‌مقیاس بر منظر، به طرح‌های برنامه‌ریزی پیش از خود، استناد کرده‌اند مورد بررسی قرارگرفته‌اند. هر یک از این پروژه‌ها در مواجهه با برنامه، شیوۀ مباحثۀ [دیالکتیک] منحصربه‌فردی را اتخاذ می‌کند. بررسی این نمونه‌ها گشایش‌هایی را به‌سوی گونۀ جدیدی از برنامه‌گرایی بر اساس پروژۀ منظر فراهم می‌کند. این گونۀ جدید از برنامه‌گرایی چهار ویژگی اصلی را داراست : آینده‌نگر است؛ بر اساس تولید مشترک شکل می‌گیرد؛ منظرین است؛ و انتقادی است.

موضوع «جابجایی پیاده در شهر» پارادایم کنونی پروژه‌های شهری و منظرین است. امروزه در بسیاری از کشورهای اروپایی خصوصاً فرانسه، شاهد راه‌اندازی پروژه‌هایی برای ساماندهی مسیرهایی در مقیاس شهر و حتی کلان‌شهر هستیم.
در این مقاله در ابتدا برای فهم بهتر جایگاه موضوع تفرجگاه‌های شهری و فراشهری مرور تاریخی مختصری از موضوع آورده شده است. سپس در ادامه برای تبیین گفته‌های نظری، سه پروژه که مبتنی بر ایدۀ جابجایی پیاده در شهر اجراشده‌اند؛ تحلیل شده‌اند. در این پروژه‌ها که در مقیاس‌های متفاوت شهری و کلان‌شهری هستند، متخصصین منظر دخالت مؤثر داشته‌اند و ارزش‌های منظرین نقش تعیین‌کننده‌ای در تصمیمان اتخاذشده ایفا کرده‌اند.

در دهه‌های گذشته در تهران، شاهد برنامه‌ریزی‌هایی بوده‌ایم که حاصل آن، ساخت اتوبان‌ها و ساختمان‌های مدرن است. با این‌حال بسیاری از عناصر مهم و ساختاری در منظر تهران محصول مستقیم این برنامه‌ریزی‌ها نیستند. مجموعه‌ای از عوامل طبیعی و فرهنگی درطول زمان منظر تهران را شکل داده‌اند. همچنین نحوۀ مشارکت و خواست شهروندان در شکل دادن منظر تأثیر گذار است.
دُنی دلبَئِر و فرِدِریک پوزَن، استادان دانشگاه‌های فرانسه، به عنوان متخصص در مباحث منظر و آمایش سرزمین، در پی اولین بازدید خود از تهران به عناصر مهم منظر شهر که در نگاه اول قابل برداشت و تشخیص است اشاره کردند. ایشان از طریق ترسیم و ارائۀ یک طرحوارۀ گرافیکی، مهم‌ترین ویژگی‌های منظر تهران را بیان کردند؛ خصوصیاتی که به نظر ایشان می‌تواند به عنوان یک الگوی منظرین در ارزیابی‌‌، مدیریت و توسعۀ شهر مورد استفاده قرار گیرد.