موزه بزرگ زاهدان | مهندسین مشاور شارستان
موقعیت:ایران، زاهدان
وضعیت: ساخته شده
زیر بنا: ۵۰۰۰ متر مربع
تاریخ ساخت: ۱۳۸۹- ۱۳۷۹
کاربری: فرهنگی
کارفرما: سازمان میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان
مدیر پروژه: بهروز احمدی
طراحی: بهروز احمدی – مهدی نیک طبع
فاز دوم: فرهاد فریدنیا – نیما ناصر – آرش سبحانی
نظارت کارگاه: رسول زاده – بهمن فرهت – آیدین زواره
درباره پروژه موزه بزرگ زاهدان
بایدۀ ساخت موزه‌ای در شهر زاهدان با قدمتی چند هزارساله چهار دهه پیش در سال‌های قبل از انقلاب مطرح شده بود. فضایی برای برخورد دانش و ارزش، دیدن و شنیدن، فرهنگ اکنون و سنت دیروز و تعقل و تخیل انسان گذشته و حال این سرزمین که بتواند با نمایش آثار و بقایای تاریخی و اکتشافات باستانی در مقیاسی منطقه‌ای عمل کند.
طرح موزه
در ابتدای امر (پیش از انقلاب) طرح موزه توسط مشاوری دیگر (شرکت تاسما) تهیه و در پی آن اسکلت بتنی ساختمان در زمینی به طول ۱۶۶ متر و عرض ۹۰ متر با مساحت ۱۵۰۰۰ متر مربع در شمال بلوار شهید مطهری شهر زاهدان اجرا شده بود. اما با وقوع انقلاب توقف ساخت این پروژه نیز ناگزیر بود. پس از گذشت سالیان در پی انتخاب مهندسین مشاور «شارستان» از سوی سازمان میراث فرهنگی كشور، در سال ۱۳۷۹ از سازۀ نیمه تمام موجود بازدیدی به عمل آمد و مشخص شد كه سازۀ احداث شده به صورت کامل نیاز به بازبینی و احتمالاً محاسبه مجدد دارد. در نتیجه به صلاحدید مشاور طرح، شركت مهندسین مشاور «پارس اسلوب» به عنوان همكار سازه‌ای پروژه انتخاب شد تا بحث بازبینی و مقاوم‌سازی سازه را بر اساس مقررات و آئین نامه‌های جدید انجام دهد.
دید معماری
از منظر معماری، پس از بررسی های اولیه در برنامه فیزیکی طرح و با توجه به نوع نگاه به بحث موزه و نگهداری اشیاء در جهان نوین، تا حد امکان تغییراتی در طرح اولیه ساختمان صورت پذیرفت که در پی آن ارتباطات داخلی، دسترسی‌ها و فضاهای نمایش اصلاح و با توجه به این مهم که امکان تخریب سازه موجود و یا احداث بنایی جدید میسر نبود؛ کاربری و ریز فضاهای مورد نیاز طرح طبقه بندی و نقشه‌های جدیدی پیشنهاد شد.
طرح اولیه نما
در طرح اولیه، قرار بر آن بود تا نمای ساختمان به صورت بتن نمایان اجرا شود؛ اما اجرای نامناسب اسکلت بتنی در چهار طبقه ( یک سطح زیرزمین و سه سطح بر روی زمین)، امکان تحقق این ایده را به طور کلی منتفی ساخت. از این رو پیشنهاد شد که پوششی هرمی شكل که برگفته از معماری بومی آن منطقه است بر روی سازه قبلی قرار داده شود تا علاوه بر پوشاندن اسکلت بتنی پروژه، فضایی مضاعف بر مجموع فضاهای موزه اضافه گرداند. با در نظر گرفتن مقررات مرتبط با حرکت معلول در محیط ساختمان و ضرورت حرکت و پویایی در فضاهای نمایش در موزها، در حد فاصل پوسته مورب خارجی و سازه اولیه بتنی رامپی در نظر گرفته شد که علاوه بر تامین ارتباط عمودی در سه طبقه، فضایی مناسب برای گالری های نمایش در داخل موزه ایجاد سازد. با این راهکار معمارانه در طرح، مساحت اولیه از ۷۶۰۰ متر مربع به ۹۸۰۰ متر مربع ارتقاء یافت.
تقسیم بندی فضایی
چیدمان عملکرد ها عمدتا با کمترین تغییر نسبت به طرح اولیه شرکت تاسما انجام پذیرفت.
تنها با توجه به مقتذیات زمان بخش هایی اصلاح و اضافه گردید. در نتیجه در طبقه زیرین ( تراز منفی ۱) آمفی تئاتر، مخزن، کارگاه های مرمت، و بخش های تاسیساتی ساختمان قرار داده شد.
در تراز همکف فضای آموزشی، کتابخانه، سمعی و بصری و اتاق های کنفرانس برای محققین در نظر گرفته شده است. رمپ پیرامونی که فضای نمایش موقعت مجموعه می باشد، از تراز همکف شروع می گردد و پس از توقف در هر طبقه نهایتاً در تراز آخر مجموعه به اتمام می رسد. طراحی سازه این رامپ به گونه ایست که ستون هایی مورب دیواره ی پوسته ی هرمی شکل را تشکیل داده و رمپ پیرامونی از این ستون های مورب کنسول شده است. عرض رمپ در طول مسیر به یک اندازه بوده و فاصله آن تا دیواره ی قدیمی موزه در طبقات مختلف متغییر است. دیواره ی سازه قدیمی به عنوان محل نسب تجهیزات و ادوات نمایش در نظر گرفته شده است. متاسفانه در هنگام تجهیز ساختمان ( بر خلاف طراحی داخلی اولیه)، بهره برداران تابلوهای نمایش را بر دیوار مورب نسب کرده اند که این موضوع یکی از نکات منفی در بخش نمایش ساختمان گشته است.
تراز دوم و سوم ساختمان کاملاً به فضای نمایش اختصاص یافته است. در ابتدا، طراح تلاش داشت تا برای نزدیکی و ایجاد همسویی با چهره ی ساختمان با محیط و بستر بومی خود، از پوشش کاهگل بر روی نمای ساختمان استفاده و با ساخت پنل های کاهگل و نسب آن به روش خشک به این مهم دست یابد. پوشش کاهگل نیاز به نگهداری و تجدید دوره ای دارد. بدین سبب این تلاش با مخالفت کارفرما روبرو گشته و نهایتاً تصمیم به اجرای نمای سنگی بر جداره مورب ساختمان شد. حجم هرمی بر بستر آب نشسته و ارتباط کاربران با پلی خطی در شمال ساختمان به فضای ورودی امکان پذیر می گردد. وجود حوض کم عمق آب کمک به ایجاد سطحی مناسب در پیرامون ساختمان نموده است که تصویر هرم بر سطح آب منعکس می گردد.
فضاهای اداری و آموزشی
در طرح اولیه ساختمانی دو طبقه با فاصله کم در ضلع شمالی موزه به منظور فضاهای اداری و آموزشی احداث شده بود که در ادامه نیز این فضا برای همین منظور تجهیز و استفاده قرار گرفت. در فضای شمالی ساختمان آمفی تئاتر رو باز با نیمکت های بتنی تجهیز شده است که علاوه بر آمفی تئاتر داخلی، در فصول مناسب قابلیت اجرای برنامه های مرتبط را خواهد داشت. نهایتاً در سال ۱۳۸۹، ساختمان موزه بزرگ زاهدان که امروزه به عنوان یکی از شاخصه های معماری و گردشگری در منطقه جنوب شرق کشور مطرح است به بهره برداری رسید.
ویژگی‌ها و برنامه فیزیکی پروژه
– گالری‌های نمایش: ۵۰۰۰ مترمربع که شامل گالری‌های نمایش دائم به منظور نمایش آثار باستانی و گالری‌های نمایش موقت به منظور نمایش آثار هنری.
– حوزه حفاظت: جمعاً به مساحت ۲۲۵ مترمربع.
– كتابخانه و مرکز تحقیقات: به مساحت۱۰۰۰ متر مربع.
– سالن اجتماعات و فضاهای پشتیبانی: جمعاً به مساحت ۶۰۰ مترمربع.
– فضاهای پشتیبانی و خدمات اختصاصی موزه: به مساحت ۲۲۰ متر مربع.
– فضاهای پشتیبانی و خدمات عمومی موزه: به مساحت ۷۰۰ متر مربع.
