مجله علمی منظر شماره ۲۰ پاییز ۱۳۹۱ (۲)

 

چکیده مقاله ۸ نشریه مجله علمی منظر شماره ۲۰

 

 

صاحب‌نظران حوزه شهر، شکل‌گیری سیمای کنونی شهرها را معلول تأثیرگذاری غیرمستقیم عوامل گوناگون اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، طبیعی، اقلیمی و زیست محیطی دانسته‌اند. این در حالی که قوانین، مقررات و سیاست‌های اجرایی مدیریت  شهری که عموماً در قالب دستورالعمل‌ها و ضوابط نمود پیدا می‌کند به صورت مستقیم و با سرعت بیشتری سیمای شهرها را شکل داده و تغییر می‌دهند. یکی از این ضوابط و سیاست‌های اجرایی تجمیع^۱ است که با تغییر ریخت شهری بر سیمای شهر تأثیر گذارده است.
رشد سریع مهاجرت به تهران در دهه ۴۰ و توسعه بدون برنامه، شرایط جدیدی را در ریخت شناسی شهر تهران رقم زد. تفکیک خرد زمین‌های زراعی و بایر که در حاشیه شهرها قرار می‌گرفتند، بافت‌های ریز دانه را در جای جای این شهر تولید کرد و منجر به توسعه افقی بیش از اندازه شهر شد.
این مسئله در دهه‌های بعد با افزایش بیشتر جمعیت شهر (رشد تقاضا) و موانع توسعه شهر تهران (کمبود زیرساخت‌ها و تأسیسات شهری) و لزوم توجه به توسعه درون‌زا به عنوان یکی از چالش‌های مدیریت شهری مطرح شد.

 

دریافت کامل مقاله

---

با روند پرشتاب توسعه اقتصادی چین، چهار برابر شدن نرخ رشد این کشور در طول دو دهة اول قرن ۲۱ و روند رو به رشد جهانی‌‌شدن، اجرای برنامه‌های توسعه‌ای گوناگون و عظیم در شهرهای مختلف چین امری دور از ذهن نیست. پکن و شانگهای از جمله شهرهایی هستند که با برخورداری از درهای اقتصادی باز و ارتباط با دنیای پیرامون قبل از سایر شهرهای چین جهانی‌شدن را تجربه کردند. در مسیر توسعه با بهره‌گیری از قانون عدم مالکیت شخصی، چهرة شانگهای به عنوان شهر تجاری و یکی از سه قطب اقتصادی دنیا و پکن به عنوان شهری توریستی، تاریخی و یکی از قدیمی‌ترین پایتخت‌های جهان، متحول شد.
در این توسعه شتاب‌زده دو رویکرد نسبتاً افراطی بر برنامه‌های توسعه شهرهای چین حاکم است؛ گاه اخذ رویکرد بین‌المللی که در آن بلوارهای وسیع، برج‌ها و مجتمع‌ها جایگزین بناهای ویران‌شده می‌شوند و گاه رویکرد تاریخی اساس کار می‌شود. در هر حال هر دو منعکس‌کننده تصویر چین قرن ۲۱ هستند. بسیاری از پروژه‌های حاضر چین تقلیدی سطحی و ارزان از معماری گذشته یا شیفتگی به رویکردهای بین‌المللی است که سبب از دست رفتن تاریخ اکنون در شانگهای تجاری و پکن تاریخی شده است. دو منطقه «کیانمن» در شهر پکن و «پودونگ» در شهر شانگهای نمونه بارزی از توسعه‌های شهری اخیر کشور چین است. اتخاذ دو رویکرد مختلف به شکل‌دهی سیمای آنها نتایج متفاوت از درک و ذهنیت مخاطب را القا می‌کند.

خیابان اصلی‌ترین عنصر ساختاری شهر در شکل‌دادن به نما و سیمای شهر و در نتیجه شکل دادن به ذهنیت و درک شهروندان از منظر شهر است. از همین روست که به عنوان بستر مهم‌ترین طرح‌های شهری نیز مورد توجه خاص قرار دارد. خیابان فلاندر (L’avenue de Flandre) در منطقه ۱۹ پاریس نیز از این قاعده مستثنی نبوده و حدود نیم قرن است که شاهد اجرای پروژه‌های شهری مختلف است. عامل مشخص کننده خیابان فلاندر از سایر خیابان‌های پاریس، اقدام‌های شهری جسورانه روی کالبد است که با یک نگاه ساده، تضاد آن ‌با سیاست‌های شهری کاملاً محافظه کارانه در پاریس قابل درک است.
این نوشتار با بررسی اسناد شهری پاریس در شش دهه گذشته به تحلیل و ارزیابی اقدامات صورت گرفته در خیابان فلاندر با تکیه بر نحوۀ شکل‌گیری نمای این خیابان در دوره‌های مختلف و نتایج حاصل از رویکردهای اتخاذ شده در نوسازی آن می‌پردازد.

 

نمای خاکستری، به‌جامانده از فرآیند مجتمع‌سازی برای طبقة متوسط جامعه، میراث ناخواستۀ مدرنیسم بر بدنة خیابان‌ها است. یکنواختی و مشابهت نماهای بتنی، فضاهای همسان و کسل‌کننده‌ای را ایجاد کرده که هم بر سیما و نمای شهر تأثیر منفی دارد و هم مانع احساس تعلق ساکنین به محل زندگی خود می‌شود. این نماها به‌ عنوان بخشی از یک معماری با ساختار و شکل از پیش تعیین‌شده از ظرفیت‌های محدودی جهت مداخله و نوسازی برخوردار است.
مجتمع مسکونی باتیژ در شهر اوکانژ نمونه‌ای از این مجتمع‌هاست که تأثیر منفی فضای آن بر نمای شهر و ساکنین مجتمع، شهرداری را به بازنگری در فضای باز مجتمع و نمایی که برای شهر رقم زده بود، واداشت. “برنارد لاسوس”، معمار منظر فرانسوی طراحی و اجرای پروژة بازسازی نمای مجموعه را بر عهده داشت.
لاسوس پیش از ورود به عرصة منظر سال‌ها به ‌عنوان نقاش شناخته می‌شد و فضاسازی مبتنی ‌بر رنگ‌آمیزی و استعاره‌های هنری مجازی از راهبردهای اصلی وی در طراحی منظر به ‌شمار می‌رود. در پروژة بازسازی نمای مجموعه مسکونی باتیژ، لاسوس از مجاز و استعاره در قالب نقاشی بر دیوارهای مجتمع بهره می‌گیرد و با تأثیرپذیری از زمینة فرهنگی- مکانیِ مجموعه و درگیر کردنِ کانسپت طرح با عناصر عینی- ذهنی محیط، توانسته نقاشی دیواری را از چارچوب‌ هنری غیراجتماعی خارج کرده و ضمن آفرینش فضایی مطلوب برای ساکنان، هویتی نوین و توأم با خوانایی به خیابان ببخشد. اهمیت پروژه در آن است که چالش یک معمار منظر- نقاش امتزاج این دو هنر و خلق فضایی شهری در قالب نقاشی دیواری است. در این نوشتار، رویکرد سوررئال لاسوس برای پاسخ به بحران عدم تعلق خاطر- ناشی از نماسازی یکنواخت- و دستاورد این رویکرد در قالب آفرینش باغ- شهر خیالی مورد بررسی قرار می‌گیرد.