بازسازی داخلی دانشگاه فردوسی مشهد | حامد کامل‌نیا
موقعیت : ایران، مشهد
وضعیت : بازسازی شده
مساحت : ۱۲۰۰ متر مربع
تاریخ ساخت : ۱۳۹۲
کاربری : آموزشی
کارفرما: دانشگاه فردوسی مشهد
اجرا: شرکت تسیان
نظارت: مهندسین مشاور نقشان
گرافیک: حمیدرضا نیکوقدم، نازنین رضایی، شکوفه شایسته
عکس: پرهام تقی‌اف
درباره پروژه بازسازی داخلی دانشگاه فردوسی مشهد
مواجهه با پروژه‌هایی که در بخش‌های دولتی تعریف می‌شوند، به ویژه در حوزه آموزشی، همواره با چالش‌ها و محدودیت‌های فراوان همراه است: از کمبود فضا و امکانات گرفته تا محدودیت‌های اداری ـ سازمانی که در این حوزه وجود دارد. از این‌رو، معمولا در کشور ما، کمتر فرصتی برای معماران، به ویژه در طراحی ساختمان‌های آموزشی، وجود دارد و نقشه‌ها و طرح‌های یکسان، مصالح نامرغوب و اجرای ضعیف، نقش غالب را بازی می‌کنند.
تغییر در سازمان فضایی ساختمان
در سال ۱۳۸۸، هیئت‌رئیسه وقت دانشگاه فردوسی مشهد، اسکلت و طبقات اجراشده برای یک نمونه طرح تیپ ساختمانی را (که تیغه‌چینی آن انجام شده بود) در اختیار دانشکده معماری و شهرسازی قرار داد تا بر اساس برآورد نیازهای آتی خود، آن را بازسازی کند: سازه اسکلتی در دو سطح و با الگوی فضایی U شکل و یک فضای زیرزمین (با دسترسی از بیرون ساختمان) که مجموعا به مساحت ۶۰۰۰ مترمربع می‌رسید. با توجه به محدودیت‌های موجود، پروژه توسط مشاور همکار به فضاهای آموزشی مورد نیاز تبدیل شد.
کمبود فضاهای مورد نیاز از یک‌سو و کیفیت‌بخشی به محیط یادگیری، از سویی دیگر، منجر شد تا با ایجاد یک تغییر در سازمان فضایی ساختمان، حداکثر استفاده از فضاهای از دست‌رفته ساختمان موجود انجام گیرد. این فضا که عنوان باغ یادگیری به خود گرفت، پیش‌تر به عنوان یک محوطه بیرون از دانشکده و جزء محوطه پردیس بود، اما با این تغییر الگوی سازمان‌دهنده، اکنون به عنوان جزئی از ساختمان و با هدف ایجاد محیطی بانشاط برای یادگیری (موضوعی که کمتر در فضاهای آموزشی کشور ما وجود دارد)، با استفاده از عناصری از معماری ایرانی و متناسب برای یک دانشکده معماری و شهرسازی، طراحی شد.
روند طراحی
در فرآیند طراحی پروژه، تجربه همکاری بخش دانشگاهی که شامل دفتر فنی دانشکده معماری و یک شرکت مهندسین مشاور بود، باعث شد تا تعدادی از دانشجویان که خود کاربر فضا بودند، در مسیر انجام پروژه مشارکت کنند و در طول دوره دانشجویی خود بتوانند تجربه همکاری در یک طرح اجرایی را نیز داشته باشند. در طول زمان ساخت طرح که حدود چهار سال به طول انجامید، دانشجویان طی بازدیدهای مکرر می‌توانستند روند شکل‌گیری یک طرح را ببینند و این موضوع خود یک کلاس درس برای آنها بود.
عمده توجه ما در بازسازی این پروژه، به استفاده از حداقل‌ها و احیاء فضاهای مرده و گمشده در طرح قبلی و انطباق آن با نیازهای رفتاری دانشجویان معطوف بود. از دیگر تغییرات عمده‌ای که در این طرح، به دلیل کمبود فضا و نیازهای موجود انجام گرفت، اتصال فضای زیرزمین از طریق ایجاد یک پله ـ فضا و پویاکردن فضای زیرین به عنوان یک بخش عملکردی در دانشکده، برای زنده‌سازی یک فضای از دست‌رفته دیگر بود. با این تغییر، از یک‌سو، فضایی برای گردهمایی‌های دانشجویان، فرصت خلوت و یا گفتگوهای گروه‌های اجتماعی کوچک‌تر به وجود آمده و از سویی دیگر، فضای زیرزمین نیز با ایجاد یک گودال‌باغچه در ضلع شمالی و در ضلع ورودی ساختمان، به محوطه متصل شد تا یک مسیر گالری‌مانند از ورودی تا حیاط داخلی و باغ یادگیری شکل گیرد.
ویژگی‌های مورد توجه ما در این طرح :
– توجه به الگوهای رفتاری کاربران فضا
باغ یادگیری دانشکده، فرصت برگزاری کلاس درس و سمینار، برپایی جشن نوروز و نمایشگاه و … را در اختیار کاربر قرار می‌دهد. همچنین، پله ـ فضای باغ یادگیری محلی است برای ایجاد خلوت یادگیری و تشکیل گروه‌های کوچک اجتماعی.
– رنگ در محیط یادگیری
محیط‌های آموزشی ما، از مدرسه گرفته تا دانشگاه، عمدتاً فاقد رنگ هستند و به مثابه تصاویر سیاه و سفید، در ذهن ما جای گرفته‌اند. شاید عادت فرهنگی معماری گذشته ما هم این‌گونه بوده است که بیرون، ساده و در درون، رنگ و پویایی باشد. به هر روی، در بازسازی صورت‌گرفته، فضای داخلی دانشکده با رنگ و تنوع و پویایی توأم شد تا بتواند محیط خاطره‌انگیزی را فراهم کند.
– کاربست عناصر معماری ایرانی در فضا
ایجاد قاب‌های فضایی متداخل، شفافیت، انعکاس، تجلی حس حضور در باغ ایرانی، استفاده از عناصری مانند آب، نور، شیشه‌های رنگی، رواق، پل، پله، و ستون (خاطرات)، از موارد مورد توجه در این پروژه هستند.
– ایجاد خرد اقلیم
فضای آتریوم، از یک‌سو در زمستان، به مثابه یک باغ زمستانی عمل می‌کند که بدون نیاز به تاسیسات گرمایشی، فضای مطلوبی فراهم می‌کند و از سویی دیگر، از بار حرارتی دیگر بخش‌ها می‌کاهد. در تابستان نیز بازکردن دریچه‌های شمالی و شرقی، عملکردی شبیه یک بادگیر را برای ایجاد یک محیط سرداب‌مانند در پائین به وجود می‌آورد.
