باغ اعتماد | دفتر فیروز فیروز و همکاران

باغ اعتماد
معمار: دفتر فیروز فیروز و همکاران(فیروز فیروز)

موقعیت: ایران،تهران، دماوند
وضعیت: ساخته شده
مساحت:  ۸۰۰۰m^{۲
کاربری: مسکونی
تاریخ طراحی: ۱۳۸۹
تاریخ ساخت: ۱۳۹۱
کارفرما: آقای اعتماد
مصالح: بنایی
عکاس: فیروز فیروز}

درباره پروژه

باغ اعتماد واقع‌شده در روستای احمدآباد از توابع شهرستان دماوند در شرق تهران در منطقه‌ای زیبا و خوش آب ‌و‌هوا و نسبتاً سرد، در دامنۀ کوه‌های البرز قرار‌دارد، باغ- ویلایی به مساحت تقریبی ۸۰۰۰ مترمربع است. این باغ در گذشته وسعت بیشتری داشته ولی بعدها بخشی از آن جدا شده و به شخص دیگری واگذار شده است. کار بازسازی این باغ در پاییز ۱۳۸۹ به دفتر فیروز فیروز و همکاران سپرده‌ شد و در پاییز ۱۳۹۱ خاتمه یافت.

رویکرد اصلی پروژه

رویکرد اصلی طراحی در این پروژه، بازسازی آن با حداقل تغییرات در وضع موجود و در عین حال معنابخشی دوچندان به فضای ییلاقی مالک بوده است. جانمایی تاسیسات و ساختمانهای موجود در باغ عمدتا حفظ شده و باتوجه به طرح بازسازی، بعضا کاربری بهینه ای به خود گرفته اند. حفظ جانمایی ها و بهینه سازی، همه در راستای بالا بردن ارزش خاطره انگیزی و دلپذیری فضا برای مالک ارزش گذاری شده است.

ضلع غربی زمین که پیش تر نیز مثلثی از ساختمان اصلی(۲۲۸ مترمربع در ۲ طبقه)، ساختمان مهمان(۵۶ مترمربع) و استخر را تشکیل داده بود، دارای پتانسیلی بالقوه مبنی بر ایجاد حس تجمع و پرسپکتیوهای بیاد ماندنی بود. فضایی که با نورپردازی، کفسازی و ایجاد محورهای موثر می توانست در ساعات مختلف روز، اعضای خانواده را برای صرف وعده های غذایی و یا انجام سرگرمی ها دور هم جمع کند.

هدف از مرمت بنا

هدف از مرمت این بنا حفظ عناصر باارزش موجود، منطبق بر الگوی پیشینه خود بوده است. بنایی دو طبقه با پی سنگی و جرزهایی از خشت و گل و تیرهای چوبی که با کاهگل اندود شده و رویه ی نهایی آن نیز از گچ می باشد. پوشش اکثر فضاها نیز طاق ضربی با تیرچوبی بود. خرپایی از جنس چوب تبریزی با روکشی حلبی نیز سقف نهایی ساختمان را تشکیل می دهد .

قرینه کردن ایوان های شرقی و غربی، هم راستا کردن ضلع جنوبی ساختمان، متعادل کردن ارتفاع پلکان سنگی و از طرفی، حفظ جرز دیوارها، جزئیات ستونهای گچی ایوان، پلکان سنگی و جانمایی درست فضاها از جمله نکات قابل توجه برای طراح بوده است.

در مقابل این بنا، ساختمان دیگری در سمت چپ ورودی قرار دارد که به صلاحدید معمار و توجیه کارفرما حفظ گردید. ساختمانی ساده با نگاه و الهام از ساختمان اصلی است که به دلیل نیاز چنین باغی به ساختمان مهمان از یک سو و نیز وجود ساختمانی بلااستفاده در این قسمت از باغ حفظ و بازسازی گشت.

حفظ سادگی و حجم ساختمان، جهت در حاشیه ماندن و ایجاد تزیینات و جزییات مشترک با ساختمان اصلی زبان مشترکی را برای این دو بنا در باغ اعتماد تعریف کرد.

در آخر استخر پهن شده بر گستره ی حیاط حدفاصل دو ساختمان دیده می شود. این فضا با بهره گیری از استخر آبیاری قدیمی و بلااستفاده ی باغ و احیای آن بوجود آمده است. طراحی کفسازی خاص و نورپردازی اطراف، درختکاری حاشیه استخر نوعی تاکید و توجه به استخر را تلقین می کند.

ایده طراحی

درعین‌حال طراحی باغ با توجه به ویژگی‌های باغ‌سازی ایرانی و بر اساس ایدۀ بازآفرینی باغ ایرانی انجام شده‌است. به‌این‌ترتیب طراحي باغ دماوند بهانه‌اي براي مرور دوبارۀ باغ‌سازي ايراني، کشف جوهر درونی باغ، و ارزش‌ها و کیفیات نهفته در آن شد. بدون شک مفاهیم و ویژگی‌های دیگری در شکل‌گیری و دوام باغ ایرانی دخیل بوده‌اند. در ادامه به مهم‌ترین‌های آن‌ها که در طراحی باغ دماوند نيز مورد توجه قرارگرفته‌اند اشاره می‌شود.

آب

آب از ارکان اصلی هر باغ است. اما در باغ ایرانی مانند دیگر عناصر طبیعی، هم نمادین و هم سود رسان است. در باغ اعتماد آب به صورت حوض، استخر و جويهاي آب در محورها و در اطراف کرتها بچشم ميخورد. این آب، از چشمه ای در نزدیکی باغ و یک حلقه چاه در داخل باغ تأمین می شود. باغ اعتماد هر ده روز، به مدت دوازده ساعت از آب اين چشمه سيراب مي شود.

در باغ دماوند، بر روی محور اصلی و در مرکز باغ، حوضی مربع شکل طراحی شده است که فضایی کوچک را در اطراف خود تعریف می کند. این حوض «چشم خدا» در باغ، و این فضا محل حضور نمادین آب، و ادای احترامی به باورهای عمیق ایرانیان و ستایش و عشق همیشگی شان نسبت به آن است.

در باغ اعتماد از همان روش سنتی آبیاری در باغ ایرانی استفاده می شود. در این روش کرتها به صورت «غرقآبی» آبیاری می شوند اما در محور اصلی، آب به صورت دائمی در پای درختان روان است. منظرۀ خیابان اصلی باغ، که خیابانی متقارن با دو جوی آب در دو سمت آن در پای ردیف منظم درختان است.

محور اصلی

استخوانبندی اصلی باغ دماوند را یک محور اصلی طولی شکل ميدهد که دو ورودی شرقی و غربی را در دو انتهای باغ به هم متصل میکند. اين محور، وحدت دروني و انسجام ساختار باغ را تضمين ميکند. ورودي غربي باغ که پيش از اين به دسترسي سواره اختصاص داشته، محدود به يک دسترسي پياده خصوصي شده است. با ورود از در غربي به سکويي که محوطه ساختمان اصلی، چنار تنومند روبروی آن، و استخر را در برمی گيرد قدم مي گذاريم.

اين محوطه که خصوصي ترين فضاي باغ است، در بالاترين نقطه آن واقع شده و به کل باغ اعتماد اشراف دارد. با پايين آمدن از اين سکو، حرکت در مسير اصلي و نيز گذشتن از ميان کرتهاي ميوه درک ملموسي از فضاي باغ شکل ميگيرد.

ورودی دیگر باغ

ورودي ديگر باغ در انتهاي شرقي اين مسير، به دسترسي سواره و پياده اختصاص دارد. دو مسير فرعي شمالي-جنوبي در طول باغ، دسترسي به ساختمان‌هاي فرعي و فضاهاي پشتيباني مثل سرايداري، گلخانه و پارکينگ را ممکن مي‌سازند.

دیوار باغ

باغ ایرانی محصور است با دیوارهایی بلند که آرامش درون آن را از هیاهوی جهان پیرامون جدا می‌کند. این دیوار در باغ اعتماد حضوری قاطع، صریح و پررنگ دارد. قاب‌بندی‌های آجری در همنشینی با سطوح کاهگلی، در عین هماهنگی با زمینۀ روستایی باغ، بافتی ریتمیک به آن داده‌اند که حضور آن را در سرتاسر محدودۀ باغ به رخ می‌کشد.

ساختار و هندسۀ باغ

گسترۀ چهارگوش: باغ اعتماد زمینی با ابعاد نامنظم و کشیدگی شرقی-غربی دارد. بر مرزهای این محدوده با کاشت ردیف درختان تبریزی در چهار کنج باغ تأکید شده است. چهار کنج، نمادی از شکل مستطیلی باغ ایرانی است. چهارگوشی که بدون توجه به اقتضای شکل محيط، توپوگرافی، يا ساير موانع، گسترة اصلی باغ ایرانی را تشکيل می دهد و در تقسيمات ريزتر و فرعي هم استفاده می شود.

منظره‌پردازی و فضاسازی

شکل و هندسۀ باغ، استقرار بناها و رابطۀ معماری و باغ، منظره‌پردازی، سلسله مراتب فضایی و سیستم آبرسانی و نحوۀ کاشت، همه یکپارچگی و وحدت را در ساختار باغ منعکس می‌کنند. ولی این ساختار و نظم صریح که کلیت باغ را شکل می‌دهد، در طراحی جزء فضاها، جای خود را به گوناگونی و تنوع می‌دهد که نشان از طبیعت‌گرایی باغ ایرانی دارد.

منظره اصلی باغ

منظرة اصليِ باغ ايراني پرسپکتيوي عميق و يک‌نقطه‌اي بر روي محور اصلي است که انسان را به تأمل و تمرکز فرامی‌خواند و آرامشی را در درون او به‌وجود می‌آورد. در این محور، تنوع به حداقل می‌رسد و توجه به معانی پنهان در ورای زیبایی‌طبیعت جلب می‌شود. این منظره، دربردارندۀ حس معنویتی است که در تک‌تک اجزاء باغ ایرانی حضور دارد.

تجربه تماشا، تجربه‌اي‌ست که در بطن رابطه متقابل کوشک و باغ اتفاق مي‌افتد. این تجربه در باغ اعتماد، با یکی شدن منظرۀ باغ با منظرۀ کوه‌های اطراف، غنی‌تر می‌شود. در اینجا ساختمان اصلی در محور باغ قرار نگرفته، ولی شیب زمین و طرح کاشت به‌گونه‌ای است که از ایوان اصلی ساختمان تا کوه‌های دوردست را می‌توان تماشا کرد.

طرح کاشت

در باغ اعتماد، طراحی کاشت با توجه به نحوۀ کاشت در باغ ایرانی و نيز وضع درختان و ساختمان‌های موجود صورت گرفته‌است. در مسیر اصلی، درختان سرو در لابلای درختان میوۀ موجود طوری کاشته می‌شوند که نظم و پرسپکتیو متقارنی را بر روی محور ایجاد کنند.

در قسمت عريض‌تر مسیر، که به منظور دسترسی سواره ایجاد شده، ردیفی از درختان عنبرسائل در دو سمت محور کاشته می‌شود که بر تفاوت عرض مسیر و سلسله مراتب فضا و تفکیک حوزه‌های عمومی‌تر و خصوصی‌تر در باغ تأکید می‌کند.

در کرت‌های میوه از «طرح کاشت پنج نقطه‌ای» استفاده شده است که بر اساس تقسیمات چهارگوش شکل می‌گیرد. در این روش در هر یک از تقسیمات مربع‌شکل، چهار درخت در گوشه‌ها و یکی در مرکز کاشته می‌شود. از ویژگی‌های این روش این است که در مقایسه با روش کاشت موازی منظرۀ انبوه‌تری از درختان پدید می‌آيد و مهم‌تر از آن براي رشد ريشه‌هاي گياهان فضاي بيشتر و بهتري ايجاد مي‌گردد.

بر اساس روابط دید و منظر و بسته به کارکرد فضا، طرح کاشت در اطراف ساختمان‌ها متفاوت است: با توجه به محل قرارگیری ساختمان اصلی، که برخلاف هندسۀ شناخته‌شدۀ باغ ایرانی در مرکز و در امتداد محور اصلی قرار ندارد، در کرت روبروی این ساختمان گیاهان کوتاه‌تر، درختچه‎ها، گل‌ها و گياهان پوششی کاشته مي‌شوند تا ديد اصلي ايوان باز بماند.

در عين حال درخت چنار قديم و رديف درخت‌های تبريزي کنار استخر با ايجاد تمرکز و حريم، در شکل دادن به این محدوده از باغ به عنوان یک فضای واحد تأثیرگذار هستند.به همین ترتیب در محوطه روبروی ساختمان فرعی  و گلخانه، کرت‌های کوچک صیفی‌جات و سبزي‌ها ایجاد شده، و در اطراف ساختمان سرایداری از درختچه‌های خرزهره برای کاهش دید به فضاهای خصوصی باغ استفاده شده است.