کشف سازه‌ای منحصر به فرد در سرعین

پیکرک‌های گلی از دوران مفرغ در محوطه باستانی به‌دست آمد
کشف سازه‌ای منحصر به فرد در سرعین

کاوش‌های فصل نخست کول تپه (آناهیتا) سرعین به کشف سازه معماری منحصر به فردی که به اعتقاد باستان‌شناسان احتمالا کارکرد آیینی از دوران فرهنگی کورا-ارس دارد منجر شد.

محمد علیزاده سولا (سرپرست هیأت باستان‌شناسی) با اعلام خبر کشف سازه‌ای منحصر به فرد در سرعین، گفت: کول تپه سرعین یا تپه آناهیتا در منتهی‌الیه شمال غربی بافت شهری سرعین و به اختلاف ارتفاع ۱۰ متر از زمین‌های اطراف قرار گرفته است.

وی با بیان اینکه کول تپه سرعین در ۳۵ کیلومتری اردبیل واقع شده و بافت مسکونی شهر توریستی سرعین آن را کاملا در برگرفته افزود: در سمت مغرب این محوطه چشمه‌ای با آب گوارا به نام “تپه چشمه سی” قرار دارد که می‌توان شکل‌گیری و دوام استقرارهای هزاره‌های پیشین را به سبب وجود همین چشمه خنک در کنار چشمه‌های آبگرم و جوشان منطقه سرعین دانست.

این باستان‌شناس با اشاره به اینکه کاوش در تپه باستانی کول تپه سرعین با دو هدف اصلی برنامه‌ریزی و با نتایج مطلوبی از کاوش در این محوطه به سرانجام رسیده، تصریح کرد: نخست جهت تعیین عرصه و تنظیم ضوابط حریم این محوطه در بافت شهری و پرتکاپوی سرعین، در گرداگرد محوطه و در نقاطی که امکان مطالعه را میسر و آسان می‌ساخت گمانه‌های متعددی ایجاد شد.

علیزاده اظهار داشت: با توجه به نتایج حاصل از تعیین عرصه این محوطه به نظر می‌رسد خاکبرداری‌هایی که در طی سالیان دراز توسط اهالی این منطقه از جبهه‌های مختلف تپه صورت گرفته دامنه آن را محدودتر ساخته است، به گونه‌ای که حدود گستردگی این محوطه امروزه از آنچه که به صورت بصری قابل مشاهده است، گسترش نمی‌یابد.

فعالیت ساختمانی در محوطه باستان شناسی موجب تخریب آن شده است

این باستان‌شناس گفت: وجود فعالیت‌های ساختمانی که در طی دهه‌های گذشته در قسمت‌های جنوبی و شرقی این محوطه انجام یافته عرصه این محوطه را به‌طور کامل تخریب و منظر این محوطه را از این قسمت‌ها محدود و مسدود ساخته است.

سرپرست هیأت باستان‌شناسی افزود: برای مطالعه دوران‌های باستان شناختی در کول تپه سرعین، کاوش در یک ترانشه اصلی به منظور لایه‌نگاری محوطه و دو ترانشه کمکی دیگر به صورت محدود جهت تکمیل اطلاعات لایه‌نگاری از ابتدا و انتهای استقرارهای این محوطه در طی سه ماه به اجرا درآمد.

او با بیان اینکه کاوش به منظور مطالعه توالی دوره‌های فرهنگی این محوطه در لبه شرقی آن جایی که خاکبرداری‌ها در حجم گسترده دامنه تپه را به شکل یک دیوار بلند تراش داده انجام شد، افزود: در ترانشه لایه‌نگاری، ترانشه I، ۲۳۴ واحد لایه‌نگاری از دوران میانه اسلام تا اواخر هزاره چهارم پیش از میلاد شناسایی و مورد مطالعه قرار گرفت.

به گفته این باستان‌شناس، با توجه به مطالعات اولیه و سرمیدانی در طی اواخر هزاره چهارم/اوایل هزاره سوم پیش از میلاد اولین استقرارها در شهر سرعین توسط مردمان کورا-ارس در کنار برکه‌ای کوچک شکل گرفته است.

او از ویژگی‌های فرهنگی مردمان ساکن در این محوطه به سفال‌های سیاه و خاکستری یا قرمز-سیاه با تزئینات کنده و داغدار و دسته‌های شاخصِ معروف به نوع دسته نخجوانی اشاره کرد و خاطرنشان ساخت: همچنین وجود پیکرک‌های گلی به شکل انسان و حیوانات مختلف از دیگر ویژگی‌های فرهنگی دوران مفرغ قدیم این محوطه است که قابل مقایسه با سایر محوطه‌ها و استقرارهای دوره فرهنگی کورا-ارس است.

ساختارهای معماری در دوره کورا-ارس سرعین

سرپرست هیأت باستان‌شناسی گفت: وجود خانه‌های مسکونی مدور در فازهای اولیه و قدیمی‌ترین استقرارها که در نهایت در فازهای بالایی تبدیل به معماری با سازه‌های راست گوشه می‌شود، از دیگر ویژگی‌های فرهنگی قابل مقایسۀ این محوطه با محوطه یانیق تپه به‌عنوان مشهورترین محوطه از دوره کورا-ارس در منطقه آذربایجان ایران است.

او از یافته‌های شاخص این کاوش به ساختار مدور شکل با تزئینات مختلف در دیوارهای آن اشاره کرد و گفت: این ساختار که به شکل مدور با قطری نزدیک به ۱۰ متر ساخته شده دارای تزئینات شیاردار به صورت افقی در قسمت‌های تحتانی داخل بناست.

وی گفت: همچنین با توجه به بقایای آواری از داخل این بنا قسمت‌های بالایی جداره داخلی نیز با نقوش کنده هندسی و گاها متقاطع که داخل آنها نیز با ماده قرمز رنگ اندود یافته‌اند مزین گشته بود.

او تصریح کرد: وجود فضای مربع شکل با چاله‌هایی که به شکل منظم و با فواصل معین از دیواره و از همدیگر با کاسۀ سفالی بزرگ در میان خود و با کادرهای فرورفته مستطیل شکل در قرنیزهای این فضا که به طور کامل با مواد قرمز رنگ‌ آمیزی شده‌اند از دیگر ویژگی‌هایی هستند که کارکرد و کاربری خاص این بنای مکشوفه را قوی‌تر می‌سازند.

این باستان‌شناس خاطرنشان کرد: تاکنون ساختاری که مشابه یا قابل مقایسه با این بنا باشد از هیچکدام از محوطه‌های کاوش شده در حوزه فرهنگی کورا-ارس گزارش نشده است.

علیزاده سولا گفت: باتوجه به ساختار بیرونی بنا و همچنین ساختارهای درونی و نوع چینش فضای آن به سختی می‌توان آن را مربوط به محل سکونت و زندگی دانست و چنین مواردی احتمال اینکه با بقایای یک بنای عمومی با کارکرد خاص در میان مردمان ساکن محوطه مواجه باشیم را تقویت و مطرح می‌سازد.

بررسی آثار دوران مفرغ و آهن

وی گفت: علاوه بر آثار دوران مفرغ قدیم در کاوش‌های کول تپه سرعین آثاری از دوران مفرغ جدید و آهن نیز کشف و مورد مطالعه قرار گرفت.

سرپرست هیأت باستان‌شناسی گفت: وجود سازه‌های عظیم با استفاده از سنگ‌های بزرگ و حجیم در این محوطه شکل‌گیری دژی از دوران مفرغ جدید تا عصر آهن را در این محوطه بازگو می‌کند.

او افزود: حائز اهمیت است که پس از استقرارهای عصرآهن نیز تداوم استقرار در این محوطه تا دوران موسوم به فرهنگ سفالی سبک اردبیل ادامه یافته و تداوم استقرارها پس از این دوره قطع تا در نهایت مجددا در دوران میانه اسلامی این محوطه مسکون می‌شود.

تنوع اقوام و طیف های مختلف مذهبی در منطقه

وی تصریح کرد: وجود گورستانی از دروان میانه اسلامی با سنگ قبرهای متعدد و در اشکال و طرح‌های مختلف حضور اقوام و طیف‌های مختلف مذهبی را در کنار این محوطه بازگو می‌سازد.

همچنین با توجه شواهدی که از بررسی‌های میدانی به‌دست آمد احتمالا در کنار این محوطه و در محدوده گورستان بنایی قایل مقایسه با مقابر برجی شکل و یا سایر مقابر موجود در منطقه بنا شده بود که امروزه تخریب و تنها به صورت تلی از آوار و خاک در آمده که در میان مردم محلی منطقه به “قبرستان تپه سی” معروف است.

سرپرست هیأت باستان شناسی در تشریح نتایج این پروژه گفت: آنچه از کاوش در کول تپه سرعین و تأکیدا در مراحل اولیه مطالعه آن به‌دست می‌آید این محوطه در مقاطع مختلف باستانی و تاریخی از اواخر هزاره چهارم پیش از میلاد تا دوران میانه اسلامی مسکون بوده است.

وی تصریح کرد: کشف ابزارهای سنگی از گمانه‌های ایجاد شده در حاشیه برکه چشمه تپه سی در ضلع غربی و جنوبی محوطه حضور انسان و جوامع انسانی را بسیار قدیمی‌تر از هزاره چهارم پیش از میلاد در این منطقه و محوطه نشان می‌دهد که لازمه تایید قطعیت آن ادامه روند کاوش‌ها و مطالعات باستان‌شناختی در این محوطه است.

او در پایان خاطرنشان کرد: کاوش در این محوطه با مجوز پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و همکاری مدیرکل میراث فرهنگی استان اردبیل و شهرداری شهر سرعین انجام شد.

منبع : ایلنا